Enfiye ve Enfiyekeş Nedir

Mızıka-ı hümayun  figürlü Osmanlı enfiye kutusu

Enfiye ve  Enfiyye  Keş

Enfiye, toz haline getirilmiş tütünün burun deliklerine çekilerek  içilen bir tütün içime çeşididir. Enfiye kelimesinin  “burunla ilgili manasına gelen enfî kelimesinden hareketle uydurulmuş bir galat-ı meşhur”  olduğu söylenceler arasındadır. Kelimenin doğru yazımı enfiyye şeklindedir.

Tütün tozu terbiye edilerek  buruna çekilerek içilir.  Enfiyeye burun otu da denmiş, yüzlerce yıldır keyif veren bir madde olarak kullanılmıştır.

Tütün ve tütünden yapılan sığara ve enfiye  kullanma alışkanlıkları Avrupa’da ve Türkiye de yaklaşık olarak üç yüz sene geriye  kadar gider.

Enfiye yapımı temel olarak tütünü toz  haline getirmek işleminden ibarettir. Bu yüzden enfiye yapımı tütünü toz haline getirmek için  tütün törpüleme işleminden ibaret iken  sonraki zamanlara doğru  fabrikasyon yöntemlere de başvurulmuş  “ önce İspanya ve Portekiz’de sonra sırası ile Fransa, Almanya, Hollanda, İskoçya ve İngiltere‘de gelişmeye başlamıştır. “ [1]Enfiye keseleri ve enfiye kutusu yapma işinin bir zanaat dalı haline geldiği çeşitli müzelerdeki  gösterişli enfiye kutularından anlaşılmaktadır. Porselen,  altın ve  gümüşten yapılan  pek çok enfiye kutusu örneği eski devrilerde enfiye içmek işinin ne denli önemli olduğunu ifade eder.   Avrupa’da Enfiye kullanmak yüksek tabakanın tütün içmek ise aşağı tabakanın işi olarak görülmüş,  Avrupa sosyetesinin kullanımına özel çok pahalı enfiye kutuları yapılmıştır.  Enfiye içenlerin   sosyal statülerini ortaya koyacak şekilde yapılan bu kutuların bazılarının çok pahalı olduğu ancak çok zengin olanların böylesi enfiye  kutularını satın alıp kullanabileceklerini göstermektedir.

Tütünün dumansız  şekli olan   enfiye kullanımı,  IV. Murat zamanında tütünün yasaklanması ile artış göstermiş,  devrin  kaynaklarından anlaşıldığına göre 1750 yılında  İstanbul’da, enfiye satma ruhsatına sahip 60 kadar dükkân olduğu sayılmıştır.[2]

Enfiyelerin kokulandırılmasının da özel  bir önemi olduğu anlaşılır.  “Enfiye  kokulandırmada başlıca ağır esans niteliğinde olan çoğunlukla da çiçek esansları kullanılır. Örneğin; kimyon, karanfil, bergamot, tonga been ve gül suyu maddeleri gibi. . Bugün Tekelin ürettiği enfiyenin terkibinde Hasankeyf ve diğer tütün tozları yanı sıra tuz, karbonat, amonyak, tarçın, bergamot, viyolet, kimyon ve karanfil bulunur.”[3]

A.Talat Onay’ın verdiği bilgilere göre “ Eski devirlerde  ilmiye  sınıfı mensuplarınca enfiye kullanmak   âlimlik şiarından sayılmıştır. “[4]

Enfiye kelimesi 17. yy dan itibaren  şiirimizde karşımıza çıkmaya başlayan mevzulardandır.

Hoça bir keyf idi enfiyya habis

Etmese ruh u burunu  telvis          Sünbülzade Vehbi

 

Öğme şarabı zemm edip afyonu sakiya

Açtırma ehli keyfe kutunun kapağını          FENNÎ

 

Bu beyitte geçen kutudaki içecek afyon veya enfiye olmalıdır.

 

Zükkar-ı gam –ı yar ile  enfiyye keş olduk

 

Bir enfiyye çek  aksırıver genzin açılsın

Halkın yüzüne burnun envarı saçılsın.       La edri ( Muhsin  Bey – Ahmet Rasim’in arkadaşı )

KAYNAKÇA 

[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Enfiye

[2] https://www.tutuneksper.org.tr/kaynaklar/ders-notlari/harmancilik/138-enfiye-harmani-ve-uretimi

[3] https://www.tutuneksper.org.tr/kaynaklar/ders-notlari/harmancilik/138-enfiye-harmani-ve-uretimi

[4] A. Talat Onay “ Eski Edebiyatımızda Mazmunlar,  MEB Yayınları, 1996- shf.