GirişKayıt

ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDEKİ BAZI EKLER VE BU EKLERİN ÖZELLİKLERİ

16.09.2016

ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDEKİ BAZI EKLER VE BU EKLERİN ÖZELLİKLERİ 

Erdem KONUR 

ÖZET 

Eski Uygur Türkçesi,Türk dilinin eski dönemlerinde  konuşulmuş  ve yazılmış Türk dilinin tarihi dönemlerinden biri olup, Türk dilinin tarihî dönemlerinden olan Eski Türkçe döneminin Köktürkçe'den sonraki ikinci kısmınıoluşturur. Bu dönemde Türkler birçok kültür ile etkileşim içine girmişlerdir. Bu durum dilin yapısında da kendisinigöstermiştir. Yine bu dönemde, değişik kültürlerle etkileşimle birlikte, dilimize ilk kez yabancı kaynaklı kelimeler girmeye başlamıştır.Sanskritçe, Soğdça,Toharca, Çince kelimeler bunlardan bazılarıdır. 

Eski Türkçenin gramerini yazmış olan Annemarie von Gabain,Uygur metinlerini “ y “ ve “ n” ağzı olmak üzere ikiye ayırır. Köktürkçede ki  “ n” sesini n'ye çeviren metinler, n ağzını, “ y “  ye çeviren metinler,       “ y” ağzını oluşturur. Manimetinleriyle Köktürk harfli yazmalar çoğunlukla “ n “ ağzını ,Burkan metinleri ise  “y  “ ağzını temsil ederler.(Gabain1988:2-3) 

Bu çalışmamızda Eski Uygur Türkçesinde kullanılan,ablatif,genitif,gelecekzaman,şarteki ve çoklukeklerini,örneklerve kelime tahlilleri ile gösterip,bu eklerin özelliklere kısaca değineceğiz.

 

Anahtar Kelimeler:Eski Uygur Türkçesi,Uygurca,Kelime tahlilleri 

 

 

1.Giriş 

1.1 Ablatif Hali Eki : 

Eski Uygur Türkçesinde ablatif hali eki çoğunlukla  + Dın' dır. 

Örnek: a) Taştın (<taş+ tın)sözcüğü “ taş” dış,dışarı “ +tın şeklinde oluşmuştur. Taştın kelimesi,taş  “dış,dışarı “  İ.K, + tın ise ablatif hali ekinden oluşmuştur. 

  1. Tiltin(<til+ tin)sözcüğü  “til “ dil  +tin şeklinde oluşmuştur. Tiltin kelimesi,til  dilı  İ.K, +tinise ablatif hali ekinden oluşmuştur. 
  1. Töpüdin (<töpü+ din)sözcüğü töpü    “tepe “ +din şeklinde oluşmuştur. Töpüdin kelimesi,töpü “tepe “ İ.K, + din ise  ablatif hali ekinden oluşmuştur. 

1.2 Genitif Hali Eki : 

Eski Uygur Türkçesinde genitif hali eki hem ünlülerden hem ünsüzlerden sonra “ + nIng “  biçimindedir. 

Örnek: a) Biligning (<bil - i - g +ning)sözcüğü bil- i – g  “bilgi” +ning şeklinde oluşmuştur. Biligning kelimesi,bil bil- F.K, -i yardımcı ses, +g F. İ ,ning  ise  genitif hali ekinden oluşmuştur. 

  1. Tengrilerning (<tengri + ler + ning)sözcüğü tengri   tanrı + ler + ning şeklinde oluşmuştur. Tengrilerning kelimesi,tengri “tanrı”  İ.K,+lerÇ.E , +ning ise  genitif hali ekinden oluşmuştur. 
  1. Yastuknıng (<Yastuk+nıng)sözcüğü yastuk  “yastık “ +nıng şeklinde oluşmuştur. Yastuknıng kelimesi, yastuk   yastık İ.K, +nıng ise genitif hali ekinden oluşmuştur. 

1.3 Gelecek Zaman Eki : 

Eski Uygurca Türkçesinde gelecek zaman eki +gAy'dir. 

Örnek: a) Kelgey(<kel - gey)sözcüğü kel-  “gel-“  -gey şeklinde oluşmuştur. Kelgey kelimesi, kel- gel-" F.K, + gey ise gelecek zaman ekinden oluşmuştur. 

b) Bolgay (<bol-gay)sözcüğü bol-  ol-  -gay şeklinde oluşmuştur. Bolgay kelimesi,bol- ol-" F.K, -gayise gelecek hali ekinden oluşmuştur. 

c)Bilgey (<bil- gey) sözcüğü bil- bil- -gey şeklinde oluşmuştur.Bilgey kelimesi,bil- bil- F.K, -geyise gelecek hali ekinden oluşmuştur. 

 

1.4 Şart Kipi : 

Eski Uygur Türkçesinde  +sAr ekinden sonra, şahıs zamirlerinin  kullanılmasıyla şart kipi oluşmuştur. 

Örnek: a) Barsarmen (<bar - sar - men)sözcüğübar- var-,git- “  -sar – men şeklinde oluşmuştur. Barsarmen kelimesi, bar- var-,git-  F.K, +sarŞ.E ve +men 1.t.ş. zamirinden oluşmuştur. 

  1. Tegsersiz (<teg- ser - siz)sözcüğüteg- ulaş- -ser – siz şeklinde oluşmuştur.Tegsersiz kelimesi,teg- ulaş- F.K, +serŞ. E ve +siz  2.ç.ş .zamirinden oluşmuştur. 
  1. Bolsarbiz (<bol - sar - biz)sözcüğübol- ol-  -sar – biz şeklinde oluşmuştur. Bolsar biz kelimesi, bol- ol- F.K, +sarŞ .E ve +biz  1.ç.ş.zamirinden oluşmuştur. 

 

 

1.5 Çokluk Eki : 

Eski Uygur Türkçesinde her türlü isim,zamir ve sıfatta kullanılan çokluk eki +lAr dir. 

Örnek: a) Sizler (<siz+ler)sözcüğüsiz  siz +ler şeklinde oluşmuştur. Sizler   kelimesi,siz  siz 2.ç.ş.zamiri, +ler  ise çokluk ekinden oluşmuştur. 

  1. Igaçlar(<ıgaç+lar)sözcüğüıgaç ağaç  +lar şeklinde oluşmuştur. Igaçlarkelimesi, ıgaç ağaç  İ.K, + lar  ise çokluk  ekinden oluşmuştur. 
  1. Köller(<köl+ler)sözcüğüköl göl  +ler şeklinde oluşmuştur. Köllerkelimesi, köl   göl  İ.K, +ler ise çokluk  ekinden oluşmuştur. 

2.Sonuç 

Yukarıda Eski Uygur Türkçesindeki ;ablatif,genitif,gelecekzaman,şartve çokluk eklerini,her birine üçer örnek vererek tahlil ettik. Bu örneklerden yola çıkarak, Eski Uygur Türkçesindeki bu ekler için şu sonuçları söyleyebiliriz: 

  1. Eski Uygur Türkçesinde ablatif halinin asıl eki +DIn'dırve bu ek kısmî uyuma tabiidir.(BKZ. 1.1Örnk) 
  1. Eski Uygur Türkçesinde genitif hali eki hem ünlülerden, hem ünsüzlerden sonra +nIng biçiminde olup ek kısmî uyuma tabiidir. 
  1. Eski Uygur Türkçesinde gelecek zaman eki +gAy  olup bu ek uyuma tabiidir. 

ç) –sAr eki Köktürkçede zarf-fiil eki olarak kullanılmaktaydı; henüz şart kipi oluşmamıştı. Eski Uygur Türkçesinde ise +sAr ekinden sonra şahıs zamirlerinin kullanılmasıyla şart kipi oluşmuştur.(BKZ.1.4) 

  1. Köktürkçe de sadece kişi,konçuy gibi insanla ilgili kelimelerde kullanılan +lAr  çokluk eki, Eski Uygur Türkçesinde her türlü isim,zamir ve sıfatta kullanılabilen genel çokluk eki haline gelmiştir ve çokluk eki uyuma tabiidir.(BKZ.1.5) 

KAYNAKÇA: 

  • 1) ERCİLASUN,Ahmet (2000), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk DiliTarihi,Ankara: Akçağ Yayınları 
  • 2) BAYAT, Fuzuli ve MİNARA, Esen Aliyeva (2008).Eski Türkçe Sözlük. İstanbul: Yalın Yay.  
  • 3) CAFEROĞLU, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: TDK Yay.  
  • 4) GÖTZ-VOTTELER,Katrin(2008).  “Describingsemanticvalency “ .TrendsinLinguistics, 
  • Studiesand Monographs:Valency:Theoretical,Descriptiveand CognitiveIssues(eds.Herbst, ThomasGötz-Votteler,Katrin).Moutonde Gruyter. 37-49.  
  • 5)VON GABAİN, A. (1954).TürkischeTurfanTexte VIIIIn Brahmischrift. Berlin: 
  • Verlagder Akademieder Wissenschaften. 
profile

Erdem Konur

0

2

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar