16.09.2016
ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDEKİ BAZI EKLER VE BU EKLERİN ÖZELLİKLERİ
Erdem KONUR
ÖZET
Eski Uygur Türkçesi,Türk dilinin eski dönemlerinde konuşulmuş ve yazılmış Türk dilinin tarihi dönemlerinden biri olup, Türk dilinin tarihî dönemlerinden olan Eski Türkçe döneminin Köktürkçe'den sonraki ikinci kısmınıoluşturur. Bu dönemde Türkler birçok kültür ile etkileşim içine girmişlerdir. Bu durum dilin yapısında da kendisinigöstermiştir. Yine bu dönemde, değişik kültürlerle etkileşimle birlikte, dilimize ilk kez yabancı kaynaklı kelimeler girmeye başlamıştır.Sanskritçe, Soğdça,Toharca, Çince kelimeler bunlardan bazılarıdır.
Eski Türkçenin gramerini yazmış olan Annemarie von Gabain,Uygur metinlerini “ y “ ve “ n” ağzı olmak üzere ikiye ayırır. Köktürkçede ki “ n” sesini n'ye çeviren metinler, n ağzını, “ y “ ye çeviren metinler, “ y” ağzını oluşturur. Manimetinleriyle Köktürk harfli yazmalar çoğunlukla “ n “ ağzını ,Burkan metinleri ise “y “ ağzını temsil ederler.(Gabain1988:2-3)
Bu çalışmamızda Eski Uygur Türkçesinde kullanılan,ablatif,genitif,gelecekzaman,şarteki ve çoklukeklerini,örneklerve kelime tahlilleri ile gösterip,bu eklerin özelliklere kısaca değineceğiz.
Anahtar Kelimeler:Eski Uygur Türkçesi,Uygurca,Kelime tahlilleri
1.Giriş
1.1 Ablatif Hali Eki :
Eski Uygur Türkçesinde ablatif hali eki çoğunlukla + Dın' dır.
Örnek: a) Taştın (<taş+ tın)sözcüğü “ taş” dış,dışarı “ +tın şeklinde oluşmuştur. Taştın kelimesi,taş “dış,dışarı “ İ.K, + tın ise ablatif hali ekinden oluşmuştur.
1.2 Genitif Hali Eki :
Eski Uygur Türkçesinde genitif hali eki hem ünlülerden hem ünsüzlerden sonra “ + nIng “ biçimindedir.
Örnek: a) Biligning (<bil - i - g +ning)sözcüğü bil- i – g “bilgi” +ning şeklinde oluşmuştur. Biligning kelimesi,bil bil- F.K, -i yardımcı ses, +g F. İ ,ning ise genitif hali ekinden oluşmuştur.
1.3 Gelecek Zaman Eki :
Eski Uygurca Türkçesinde gelecek zaman eki +gAy'dir.
Örnek: a) Kelgey(<kel - gey)sözcüğü kel- “gel-“ -gey şeklinde oluşmuştur. Kelgey kelimesi, kel- gel-" F.K, + gey ise gelecek zaman ekinden oluşmuştur.
b) Bolgay (<bol-gay)sözcüğü bol- ol- -gay şeklinde oluşmuştur. Bolgay kelimesi,bol- ol-" F.K, -gayise gelecek hali ekinden oluşmuştur.
c)Bilgey (<bil- gey) sözcüğü bil- bil- -gey şeklinde oluşmuştur.Bilgey kelimesi,bil- bil- F.K, -geyise gelecek hali ekinden oluşmuştur.
1.4 Şart Kipi :
Eski Uygur Türkçesinde +sAr ekinden sonra, şahıs zamirlerinin kullanılmasıyla şart kipi oluşmuştur.
Örnek: a) Barsarmen (<bar - sar - men)sözcüğübar- var-,git- “ -sar – men şeklinde oluşmuştur. Barsarmen kelimesi, bar- var-,git- F.K, +sarŞ.E ve +men 1.t.ş. zamirinden oluşmuştur.
1.5 Çokluk Eki :
Eski Uygur Türkçesinde her türlü isim,zamir ve sıfatta kullanılan çokluk eki +lAr dir.
Örnek: a) Sizler (<siz+ler)sözcüğüsiz siz +ler şeklinde oluşmuştur. Sizler kelimesi,siz siz 2.ç.ş.zamiri, +ler ise çokluk ekinden oluşmuştur.
2.Sonuç
Yukarıda Eski Uygur Türkçesindeki ;ablatif,genitif,gelecekzaman,şartve çokluk eklerini,her birine üçer örnek vererek tahlil ettik. Bu örneklerden yola çıkarak, Eski Uygur Türkçesindeki bu ekler için şu sonuçları söyleyebiliriz:
ç) –sAr eki Köktürkçede zarf-fiil eki olarak kullanılmaktaydı; henüz şart kipi oluşmamıştı. Eski Uygur Türkçesinde ise +sAr ekinden sonra şahıs zamirlerinin kullanılmasıyla şart kipi oluşmuştur.(BKZ.1.4)
KAYNAKÇA:
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın