Esrar ve Divan Şiirinde Gam Çekmek

 

 Esrar ve Gam Çekmek  

 

Arapçada kenevire, kınnep,  beng’  ede esrar denmiş,  esrar  ve beng için  haşiş, gam, gubar, gubar-ı gam, gamze, gonca, keyif,  keyfiyet,   kabza, toprak, ot  gibi sembolik anlamlar  verilmiştir.  Divan şiirinde esrara “keyf, fino, gonca, sarı kız, kaynar, antin, yunan, duman, gubâr, paspâl, hanteri, kabza, hurde, di, hindi baba, dalga, haşiş , zâbıt duymaz, nefes, kırma, hûd, yuf, dem, dûd-ı siyâh, kara biber, fülfül “[1] gibi adlar verilmiş ; esrar içilen yere beng- hane,[2] [3] Esrar içene esrarkeş, afyon içene ise berş ve berraş  denmiştir. ( bkz  Berş Macunu Şurubu Berş Berraş ( Beng- Şarab vb  Münasebeti))

Esrar  sözcüğün bu eş anlamlıların bazıları  divan edebiyatımıza  da girmiştir. Esrar kelimesi ile birlikte kullanılan, hatta çoğu zaman esrarın yerine kullanılan sözcüklerden birisi de  gam çekmek sözcüğüdür.   Şairler ve  edipler gam sözcüğünü  çoğunlukla esrar anlamında kullanmışlar, gam çekmek derken esrar çekmeyi kast etmişlerdir.  Pek çok beyitte gam ve gam çekmek kelimesinin  bu anlamda kullanıldığı görülür.  ( bkz, Esrar ve Keyfiyet ( Divan Şiirinde ) ,  Eski Şiirde Esrar (Marijuana))

Bunun yanı sıra: Esrar-ı gam, esrar dalgası, meclis-i gam  esrarkeş  meclisi,  esrar meclisi, esrar keyfi, esrar kahvehanesi, esrar içilen tekke   tabirlerinin de sık sık kullanıldığı görülür. Eskiden ilmiye sınıfı üyeleri ve  dervişler arasında esrarın  oldukça yaygın olduğu devrin kaynaklarından da anlaşılır.   Esrarın  genellikle nargile ile içildiği,  esrara mahsus nargilelerin bulunduğu, esrarkeşlerin  farklı farklı yerleri gezerek esrar içtiği,  esrar nargilesinin sıra ile herkese ikram edildiği bilinmektedir.  [4] Esrarkeşlerin esrarın üzerine rakı şarap içtikleri, esrar üzerine rakı  şarap içilince esrarın etkisinin azaldığı, esrarın etkisinin ortaya çıkmasına hayran  olmak dendiği, esrarın üzerine  yaş  veya kuru incir yendiği  vb  esrar içimi ile alakalı elimize ulaşan bilgilerin bazılarıdır.

Dert, tasa, keder, bela anlamlarına gelen gam, sözcüğü pek çok kez de  esrar ile beraber anılır ve kendi anlamı dışında esrar ve esrar çekmek, esrar içmek anlamlarında kullanılır.

Kişi esrar-ı gamı akl ile fehm etmez imiş
Bırakıp came-i namusu abdal olayın                     Nev’i

Keyf-i gamı terk eyleye mi  arif-i bi kâr
Budur ezeli pişe-i  erbaba maarif                         Hayali

İşi olmayan arife esrar  keyfini bırakmak layık mı? Esrar çekmek çünkü ariflerin eski âdetidir. Şiirlerden anlaşıldığına göre esrarın üzerine  şarap içenler esrarın verdiği sarhoşluktan kurtulmaktadır.

Mey-i dürd devr  içre  şimdi pehlevan-ı alemin
Bir ayag ile getirir arkasın yere gamın                          Hayali

Kuhne-i hazende  vakt-i seher yalnız bulup
Gam öldürüdü bendeni  afyon yetişmese           Ankaralı Dem’i

Ne bilür esrâr-ı ışkın zâhidâ keyfiyetin
Dembedem dîdâra karşu kan hayrân olmayan             Sun’ullah Gaybî

Bâkiyâ söyle biraz lebleri esrârından
Ehl-i dil nazm-ı dil-avîzüne hayrân olsun                     Bâki

Mahmurî –i  gam  etti bizi sâgara muhtaç
Olduk yine sakî –i neşat – âvare  muhtaç        Sünbülzade Vehbi

Esrar  sarhoşluğu bizi  şaraba muhtaç etti. Yine bizi  esrar sahoşluğundan kurtaracak olan sakiye muhtaç kaldık.

Kendinden geçdi belâ güteleri hande ile
Meğer esrâr-ı gamın anları hayrân etdi                        Emrî

Bir kişi kim gussânun afyonuna mut’âd ola
Dâimâ zehr-i helâhil  yirse  te’sir eylemez                      Zâtî

Esrar kahveleri, âşıklar için birer gam meclisidir. Gam meclislerinde insanlar fazla konuşmazlar. Kendi dertleri ile hem-hâl olurlar.[5]

İLGİLİ LİNKLERİMİZ

• Kalenderilik ve Kalenderi Nedir.
• KALENDERİLİKTE İSLAMİYET DIŞINDAKİ ETKİLER
• Tarihte Abdal ve Kalenderi Zümreler
• TÜRKLERDE KALENDERİLİK VE TARİHÇESİ
• Abdal Nedir ve Beyitllerle Abdal Mazmunu
• KALENDERİ DÜŞÜNCELER ( Şiirlerimizde Kalenderilik )
• Abdal Sırrı ve Mazmunu Nedir ( Beyit örnekleriyle)
• Abdal ve Eren Tassavvuru ile Kalanderi Dervişliği
   Nal Nedir Abdalanda Nal Dövmesi veya Nal Yarası
• Tarihte Abdal ve Kalenderi Zümreler
• Melâmilik Nedir Melami Düşünce Tarihçesi Beyit Örnekleri
• Esrar ve Keyfiyet ( Divan Şiirinde )
• Eski Şiirde Esrar (Marijuana)
• Esrar ve Gam Çekmek ( Divan Şiirinde )
• Şiirimizde Afyon içmek Mazmunu

 

KAYNAKÇA

• [1] Hasan Bahri, Esrarkeşler, Şems Matbaası, İstanbul 1331, s.11.
• [2] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB,  İstanbul 1996, shf
• [3] Abdulkadir ERKAL , DİVAN ŞİİRİNDE AFYON ve ESRAR, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIY
• [4] Abdulkadir ERKAL , DİVAN ŞİİRİNDE AFYON ve ESRAR, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIY
• [5] Abdulkadir ERKAL , DİVAN ŞİİRİNDE AFYON ve ESRAR, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIY