Esrar ve Divan Şiirinde Gam Çekmek

15.01.2016

Esrar ve Gam Çekmek

Arapçada kenevire, kınnep, beng’ ede esrar denmiş, esrar ve beng için haşiş, gam, gubar, gubar-ı gam, gamze, gonca, keyif, keyfiyet, kabza, toprak, ot gibi sembolik anlamlar verilmiştir. Divan şiirinde esrara “keyf, fino, gonca, sarı kız, kaynar, antin, yunan, duman, gubâr, paspâl, hanteri, kabza, hurde, di, hindi baba, dalga, haşiş , zâbıt duymaz, nefes, kırma, hûd, yuf, dem, dûd-ı siyâh, kara biber, fülfül “[1] gibi adlar verilmiş ; esrar içilen yere beng- hane,[2] [3] Esrar içene esrarkeş, afyon içene ise berş ve berraş denmiştir. ( bkz Berş Macunu Şurubu Berş Berraş ( Beng- Şarab vb Münasebeti))

Esrar sözcüğün bu eş anlamlıların bazıları divan edebiyatımıza da girmiştir. Esrar kelimesi ile birlikte kullanılan, hatta çoğu zaman esrarın yerine kullanılan sözcüklerden birisi de gam çekmek sözcüğüdür. Şairler ve edipler gam sözcüğünü çoğunlukla esrar anlamında kullanmışlar, gam çekmek derken esrar çekmeyi kast etmişlerdir. Pek çok beyitte gam ve gam çekmek kelimesinin bu anlamda kullanıldığı görülür. ( bkz, Esrar ve Keyfiyet ( Divan Şiirinde ) , Eski Şiirde Esrar (Marijuana))

Bunun yanı sıra: Esrar-ı gam, esrar dalgası, meclis-i gam esrarkeş meclisi, esrar meclisi, esrar keyfi, esrar kahvehanesi, esrar içilen tekke tabirlerinin de sık sık kullanıldığı görülür. Eskiden ilmiye sınıfı üyeleri ve dervişler arasında esrarın oldukça yaygın olduğu devrin kaynaklarından da anlaşılır. Esrarın genellikle nargile ile içildiği, esrara mahsus nargilelerin bulunduğu, esrarkeşlerin farklı farklı yerleri gezerek esrar içtiği, esrar nargilesinin sıra ile herkese ikram edildiği bilinmektedir. [4] Esrarkeşlerin esrarın üzerine rakı şarap içtikleri, esrar üzerine rakı şarap içilince esrarın etkisinin azaldığı, esrarın etkisinin ortaya çıkmasına hayran olmak dendiği, esrarın üzerine yaş veya kuru incir yendiği vb esrar içimi ile alakalı elimize ulaşan bilgilerin bazılarıdır.

Dert, tasa, keder, bela anlamlarına gelen gam, sözcüğü pek çok kez de esrar ile beraber anılır ve kendi anlamı dışında esrar ve esrar çekmek, esrar içmek anlamlarında kullanılır.

Kişi esrar-ı gamı akl ile fehm etmez imiş
Bırakıp came-i namusu abdal olayın Nev’i

Keyf-i gamı terk eyleye mi arif-i bi kâr
Budur ezeli pişe-i erbaba maarif Hayali

İşi olmayan arife esrar keyfini bırakmak layık mı? Esrar çekmek çünkü ariflerin eski âdetidir. Şiirlerden anlaşıldığına göre esrarın üzerine şarap içenler esrarın verdiği sarhoşluktan kurtulmaktadır.

Mey-i dürd devr içre şimdi pehlevan-ı alemin
Bir ayag ile getirir arkasın yere gamın Hayali

Kuhne-i hazende vakt-i seher yalnız bulup
Gam öldürüdü bendeni afyon yetişmese Ankaralı Dem’i

Ne bilür esrâr-ı ışkın zâhidâ keyfiyetin
Dembedem dîdâra karşu kan hayrân olmayan Sun’ullah Gaybî

Bâkiyâ söyle biraz lebleri esrârından
Ehl-i dil nazm-ı dil-avîzüne hayrân olsun Bâki

Mahmurî –i gam etti bizi sâgara muhtaç
Olduk yine sakî –i neşat – âvare muhtaç Sünbülzade Vehbi

Esrar sarhoşluğu bizi şaraba muhtaç etti. Yine bizi esrar sahoşluğundan kurtaracak olan sakiye muhtaç kaldık.

Kendinden geçdi belâ güteleri hande ile
Meğer esrâr-ı gamın anları hayrân etdi Emrî

Bir kişi kim gussânun afyonuna mut’âd ola
Dâimâ zehr-i helâhil yirse te’sir eylemez Zâtî

Esrar kahveleri, âşıklar için birer gam meclisidir. Gam meclislerinde insanlar fazla konuşmazlar. Kendi dertleri ile hem-hâl olurlar.[5]

İLGİLİ LİNKLERİMİZ

KAYNAKÇA

[1] Hasan Bahri, Esrarkeşler, Şems Matbaası, İstanbul 1331, s.11.
[2] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB, İstanbul 1996, shf
[3] Abdulkadir ERKAL , DİVAN ŞİİRİNDE AFYON ve ESRAR, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIY
[4] Abdulkadir ERKAL , DİVAN ŞİİRİNDE AFYON ve ESRAR, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIY
[5] Abdulkadir ERKAL , DİVAN ŞİİRİNDE AFYON ve ESRAR, https://turkoloji.cu.edu.tr/ESKI%20TURK%20%20EDEBIY

Şahamettin Kuzucular

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Esrar ve Divan Şiirinde Gam Çekmek

Yorumlar