EYLEMSİ FİİLİMSİLER

İngilizce : Gerund

Fiiller, cümle içinde fiil olarak değil de, isim, sıfat ya da zarf olarak kullanıldıklarında eylemsi olurlar. Fiilimsiler, fiil “çekim eklerini” yani şahıs ekleri, haber ve dilek kipleri  yerine, -dık, -mez, -erek, -maksızın , -cesine,- ip gibi ekler alarak  ad, sıfat veya zarf gibi kullanılabilen  kelimeler olmaktadır.  Fiilimsiler anlam olarak fiil ve eylem anlamlarını taşımlarına rağmen yapısal olarak  zaman ve şahıs eki almadıkları için ad, sıfat veya zarf görevine girmiş sözcükler olurlar.

Fiilimsiler üçe ayrılır: İsim-fiiller, Sıfat-fiiller (ortaçlar)ve Zarf-fiiller (ulaç,bağ-fiil)

1. İsim-fiiller Fiillerin adıdır.

Fiillere (basit, türemiş, birleşik) getirilen "-me, -mek, -İş" ekleriyle yapılır. Türetilen bu kelimelere mastar; türetmede kullanılan eklere mastar eki denir. 

Bakmak, okumak, yazmak, konuşmak, derlemek, eleştirmek, araştırmak...;

Bakma, yüzme, seslenme, tamamlama, yarım bırakma, kovalama...;

Bakış, geliş, gidiş, serzeniş, sesleniş, tükeniş, kurtuluş, çıkış...

 

İsim filleri İsimlerin tüm özelliklerini gösterir, cümlede isim gibi kullanılır. 

Kitap okumayı çok seviyorum.                     Nesne

Okumak en faydalı eylemdir.                        Özne

Sinirli olduğu gelişinden anlaşılıyor.             Dolaylı tüml.

Olumsuzları

İsim fillerin olumsuzları mastar ekinden önce olumsuzluk eki getirilerek yapılır.

Okumamak, yazmama, seslenmeyiş...

Bu kelimeler tek başlarına (eksiz) kullanıldıklarında mastar eki vurguludur.

Okumak, yazma, danışma, sesleniş...

Eğer "-me" ile yapılan isim-fiillerde bu ek vurgusuz, bundan önceki  hece vurgulu okunursa yanlış anlaşılma olur: Olumsuz emir çekimi zannedilir.

Danışma         fiilimsi                         danışma          olumsuz emir

Kaynaşma      fiilimsi                         kaynaşma       olumsuz emir

Dikkat: "-mE" eki olumsuzluk ekiyle karıştırılmasın.

Kimi isim-fiiller kalıcı nesne, yer, iş veya kavram adı olabilirler. Bu durumda artık isim-fiil olarak kullanılmazlar. Bunlar olumsuzluk eki de alamazlar.

Dondurma, danışma, kavurma, kızartma...;

Çakmak, yemek, ekmek...;

Alış veriş, gösteriş, direniş...

"-me" ekiyle türeyen mastarlardan bazıları sıfat olarak kullanılabilir.

Süzme bal, asma köprü, yapma çiçek...

 

2. Sıfat-fiiller (Ortaçlar)

Fiil kök veya gövdelerinden yapım ekleriyle yapılmış sıfatlardır. "-en, -esi, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" ekleriyle türetilirler. ( Anası mezar dikecekmiş )

Tanı-tanıdık          (adam)    bil- ir kişi                     kırıl-kırılası (eller)...

 

Sıfat görevinde kullanılırlar. Niteleme sıfatı sayılırlar.

gelen araba, öpülesi el, dönülmez yol, koşar adım, tanıdık yüz, gelecek zaman, olmuş iş...

*Daha sonra isimleşebilirler. İsimleştikleri zaman cümlede isim gibi kullanılırlar.

Gelenler kimdi?                                 özne

Tanıdıklarımıza rastlayamadık.        Dolaylı tüml.

Aldıkları eke göre çeşitlere ayrılırlar:

 

Geçmiş zaman ortaçları :"-dik ve -miş" ekleriyle yapılır.

Nesne ve kavramların geçmişte ortaya çıkan niteliklerini bildirirler.

Koca şehirde bir tek tanıdık yok.

Aramadık yer bırakmadık.

Bugüne kadar görülmemiş bir haksızlık var ortada.

Pişmiş aşa su katmak.

 

Gelecek zaman ortaçları:"-esi ve -ecek " ekleriyle yapılır.

Nesne ve kavramların gelecekte ortaya çıkacak olan niteliklerini bildirirler.

Kırılası eller hep zalimin yanında.

Çözülemeyecek bir sorun yoktur.

*Geniş zaman ortaçları: "-En, -mez, -or" ekleriyle türetilirler

Dönülmez akşamın ufkundayız, vakit çok geç

Koşar adım eve gitti.

Hep bilinen şeylerden bahsetti durdu.

İşe erken başlayan erken verim alır.

Kaçan mahkûmları yakalamışlar.                 (kaçmış olan)

 

Belirtme Ortaçları:"-dik ve -ecek" eklerinden sonra iyelik eki getirilerek yapılır.

Okuduğum son kitap

Okuyacağım ilk kitap

Dikkat: Bu eklerden "-mez, -or, -dik, -ecek, -miş" ekleri fiil çekim eki olarak da kullanılmaktadır. Zaten fiil çekim eki olan bu ekler zamana bağlı olarak sonradan sıfat yapmışlardır.  Sıfat yaptıkları durumda artık çekim eki değildirler.

Bu konu uzun süre tartışılacak                      (çekimli fiil)

Uzun süre tartışılacak bir konu bulduk.       (ortaç)

 

3. Zarf-fiiller (Ulaçlar)

-Fiillerden türetilen ve zarf tümleci olarak kullanılan kelime veya kelimelerdir.

-Ulaçlar yapım ekleriyle türetilir.

-İsim görevinde kullanılmazlar.

Çeşitleri şunlardır.

 

a.Bağlama Ulacı"-İp" ekiyle türetilir.

Bu ek genellikle "ve" bağlacının yerini tutar.

"-İp" ekinin getirildiği fiille onun bağlanmış olduğu fiilin öznesi ve zamanı aynıdır.

Telefon edip hâlini hatırını sordum.< Telefon ettim ve hâlini hatırını sordum

Bu ulacın tekrarlanması fiilin sıkça yapıldığını gösterir:

Gidip gidip komşuları rahatsız ediyor.

Bakıp bakıp gülüyor.

 

1. Durum Ulaçları:"-erek, -e..., -e, -meden, -meksizin, -cesine" ekleriyle yapılır.Fiilin nasıllığını bildirir.

Sınıfa gülerek girdi.

Olayı adeta yeniden yaşıyormuşçasına anlattı.

Gece karanlık sokaklarda düşe kalka ilerlediler.

Dinlene dinlene gittiler..

1. Zaman Ulaçları:"-İnce, -dİkçe, -dİğİnde, -ken, -meden, -or, -mez" ekleriyle yapılır. Bu ulaçlar

fiilin zamanını bildirir.

Gülünce gözlerinin içi gülüyor.

Canım sıkıldıkça şiir okurum.

Kar yağınca herkes sokaklara döküldü.

İlk okuduğumda iyi anlayamamıştım.

 

1. Başlama Ulaçları:"-Elİ" ekiyle türetilir ve sonraki fiilin başlangıcını bildirir.

Buraya geleli çocuğa bir hâller oldu.

Seni tanıyalı hayatım değişti.

 

1. Nedenlik Ulaçları:"-dİğİ, -eceğ" ekleriyle türetilir ve "-den dolayı, için, -den ötürü" edatlarıyla birlikte kullanılır.

Çok yalnızlık çektiğinden (dolayı) buralarda kalmak istemiyor.

Sizden ayrılacağı için üzülüyor.

 

1. f. Bitirme Ulaçları:"-ene, -İnceye, -esİye" ekleriyle türetilir ve "değin, dek ve kadar" edatlarıyla birlikte kullanılır. Sonraki fiilin bitimini gösterir. 

Sen gelene kadar biz burada bekleyeceğiz.

Yollar açılıncaya kadar bekledik.

Öldüresiye dövdüler.