Fatih Sultan Mehmet Avni

 

Edebî Kişiliği

 Fatih Sultan Mehmet ,  Avni  mahlâsıyla şiirler yazmış, divanı olan ilk Osmanlı padişahıdır. Fatih’in şiirlerinde önemli bir harp adamı olması ile tezada düşen hassas bir ruhun izleri gözükür. Devrinin önemli şairlerine taş çıkartacak derecede  şiir bilgisi ve şairlik yeteneği olan Fatih’in  şiirlerinde kuvvetli bir lirizm, güçlü bir söyleyiş ustalığı, akıl, zarafet ve ahenk gözükür. [1]  Yedi dil bilen Farsçaya ve Arapçaya iyi düzeyde hâkim olan Fatih, ifade yönü de çok güçlü aklı ve yeteneğini kullanmayı bilen zoru kolay ifade etmeyi başaran bir şairdir.

 

Fatih bilim ve sanatın  her dalını seven âlim ve sanatkârları himaye eden, musikiye ve şiire ve güzel sanatlara düşkün bir padişahtır.  Resme de ilgi duymuş  resimlerini yaptırtmak için Venedik’ten ressamlar getirtmiş, Bellini’ye pek çok resmini de yaptırmıştır.  [2] Fatih’in divanı, bir içerisinde gazellerin bulunduğu bir divançe niteliğindedir. Onun devrine göre iyi bir şair olduğunu bu divançedeki şiirler açıkça ortaya koymaktadır. Fatih daha on iki yaşında Manisa da vali iken şiirler yazıyordu.

 

Avni’nin altı dil bildiği rivayet edilmekle beraber Arapça yı ve Farsça yı eserlerin aslını okuyup anlayabilecek derecede iyi bilmektedir. Avni, devrinin diğer şairlerine göre daha sade ve daha duru bir dille şiirler yazmıştır. Kimi beyitlerinde konuşma dili rahatlığı içindedir.[3]

 

Avni’nin rindane ve âşıkane bir tarzı tercih eden şairin a hükümdar kimliğinden yansıyan söyleyişlere de rastlamak da mümkündür.  [4] Ölüm korkusu, dünyanın gelip geçiciliği, yüce irade karşısında duyulan çaresizlik hatta yer yer sosyal hayata dair konulara da değinmiştir. Bununla birlikte divan şairlerinin yazmaktan usanmadığı klasik konulara ve benzetmelere de şiirlerinde yer vermiştir.  

Avni’nin bazı şiirlerinde buluş değerinde hayallere ve zengin fikirlere sık sık rastlamak mümkündür. Divan şiirinin geleneklerine uygun olarak gerçek dost bulmanın zorluğundan, anlaşılamamaktan, ayrılıktan, güzellerin eziyetlerinden, gönülden, felekten şikâyet eden şiirler de yazmıştır. [5]  Şeyhi   ve Ahmet Paşa  ile  Sadi Şirazi  gibi lirik ve didaktik Türk ve Iran Divan Şairlerinin etkisinde kalmış olduğu söylenebilir. Gazellerdeki didaktik eda ve atasözlerine yakın söyleyişler  Sadi Şirazi  ve Hafız’dan gelen etkileri daha açık bir şekilde ortaya koymaktadır.

 

Avni’nin,’nın etkisinde kaldığı Ahmet Paşa’nın” Vay Gönül “ redifli şiirine yazdığı nazire ile çok belirgindir.

 

Sevdim ol dilberi söz dinlemedin vay gönül
Eyledin kendini âleme rüsva ey gönül
Sana cevr eylemede kalmaz o perva gönül
Cevre sabr eylemezsen nideyim hay gönül
Gönül, ey vay gönül, vay gönül, ey vay gönül      “ Avni- / Fatih Sultan Mehmet )

 

AVNİ DİVANI

 

Avni’nin divanının elimizde olan tek nüshasını ilk kez  Ali Emiri bulmuş ve kamuoyuna tanıtmıştır.. Bu küçük divanın üzerinde ise Muhammed Nur Doğan bir çalışma yapmış  ve günümüz harfleri [6] ile Kültür Bakanlığı yayınları arasında bastırmıştır. Fatih’in bazı şiirlerini ilk defa derli toplu bir şekilde yayımlayan  kişi ise Dr. Georg Jacob’dur.[7]

 

Fatih Sultan Mehmed’in şairlik yönü ile ilgili bilgiler devrin tezkirelerinde  de yer almaktadır. Onun birçok şiirine  birçok nazire mecmualarında rastlanılmıştır.  Ayrıca Fatih’in yazdığı divanının bir nüshası olan  Divan-ı Sultan Mehmed nüshası  elimizde bulunmaktadır.  Divanının elimize ulaşmasına rağmen Fatih’in şiirlerinin tamamı henüz elimize geçmemiştir. Onu yazdığı birçok şiirin  elimize ulaşan divanının içinde olmadığı bilinen bir gerçektir.

 

Fatih’in şiirlerini içeren ve bilinen  tek nüshası, bugün Fatih Millet Kütüphanesi, Yazma Manzum Eserler kısmı o.305’te kayıtlı bulunan, Ali Emirî Efendi’nin bulduğu yazmadan ibarettir. Avnî’nin divanı hacimce küçük, ama taşıdığı edebî ve estetik değer bakımından ihmal edilemeyecek önemde divanının  genellikle gazellerden oluşan bu yazma nüshasını  Ali Emirî kendi el yazısı ile iki defa kopya etmiş ve ilim âlemine de kendisi tanıtmıştır. [8]

Fatih’in bazı şiirlerini ilk defa derli toplu bir şekilde yayımlayan Dr. Georg Jacob’dur. Onun, içindeki şiirlerin büyük bölümünü Upsala Krallık Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki bir elyazması mecmuadan kopya edip bir kısmını da bazı tezkire ve tarihlerden alarak 1904 yılında Berlin’de bastırdığı bu divan, aslında ufak çaplı bir gazeliyattan ibarettir. [9] [10]

 

“Avnî’nin şiiri klâsik Türk edebiyatının bilgi, kültür ve estetik özellikleri ile tasavvufi düşüncelerini tasavvufun ve tasavvuf ile ilgili bütün hususların mecazî  düşünceyi, sembolizmi ve hattâ allegoriyi besleyen etkilerine de sonuna kadar açıktır. Şair Avnî’nin, hiç de telâffuz edildiği gibi “orta derecede bir şair” olmayıp; aksine, hayâl ve bilgi açısından çok yönlülük özelliği taşıyan üslûbu göz önünde bulundurulacak olursa, emsallerinden geri kalmayan, birinci sınıf sanatkârlar arasında sayılabileceği söylenebilir.”  [11]

 

 

GAZEL

Bir güneş yüzlü melek gördüm ki âlem mâhıdır
Ol kara sümbülleri âşıklarının ahıdır.

Kareler giymiş meh-i tâbân gibi ol serv-i nâz
Mülk-i efrengin meğer kim hüsn içinde şahıdır.

Ukde-i zünnarına bir kimse kim dil bağlamaz
Ehli imân olmaz ol, âşıkların güm-râhıdır.

Gamzesi öldürdüğüne lebleri canlar verir
Var ise ol rûh-bahşın dini, Isa râhıdır.

 

• FATİH SULTAN MEHMET VE ANEKDOTLARI
• AKŞEMSEDDİN HAYATI ESERLERİ - FATİH'İN HOCASI
• AVNİ FATİH SULTAN MEHMET HAYATI ŞAİRLİĞİ
• FATİH SULTAN MEHMET AVNİ DİVANI VE EDEBİ KİŞİLİĞİ
• Avni Fatih Sultan Mehmet Şiirleri

 

 KAYNAKÇA

 

[1] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR, AVNİ FATİH SULTAN MEHMET HAYATI ŞAİRLİĞİ, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=31909
[2] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR, AVNİ FATİH SULTAN MEHMET HAYATI ŞAİRLİĞİ, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=31909
[3] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR, AVNİ FATİH SULTAN MEHMET HAYATI ŞAİRLİĞİ, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=31909
[4] muhteva.com/15-yuzyil-divan-edebiyati-ve-sanatcil)
[5] muhteva.com/15-yuzyil-divan-edebiyati-ve-sanatcil)
[6] Muhammet Nur Doğan, Fatih Divanı ve Şerhi, İstanbul 2005.
[7] Georg Jacob, Der Divan Sultan Mehmeds Des Zweiten, Berlin 1904.
[8] Muhammed Nur Doğan, AVNÎ (FATİH) DÎVÂNI, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10594,giris-avnidivanipdf.pdf?0
[9] Muhammed Nur Doğan, AVNÎ (FATİH) DÎVÂNI, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10594,giris-avnidivanipdf.pdf?0
[10] Georg Jacob, Der Divan Sultan Mehmeds Des Zweiten, Berlin 1904.
[11]Muhammed Nur Doğan, AVNÎ (FATİH) DÎVÂNI, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10594,giris-avnidivanipdf.pdf?0