Ferverdi Nedir  Melikşah Takviminde Yılın İlk Ayı ve Günleri

Ferverdіn  ﻓﺮﻭﺭﺩﻳﻦ  Farsça kökenli bir sözcüktür. Ferverdi ayı Celali veya Meliki takvimi olarak adlandırılan güneş takvimine göre yılın ilk ayının adıdır. Ancak Celali takviminde yılın ilk ayı 21 Martta başlar ve takvim yılı 20 Martta sona erer.

Celali veya Meliki takvimi 21 Marta denk gelen günü Nevruz olarak kabul eder. İranlılar Ferverdi ayının ilk günü olan 21 Marttan başlayarak 18 Marta kadar devam eden günleri gününü Nevruz-u Amme olarak adlandırır. [1] (( bkz İLKÇAĞDAN BUGÜNE DESTANLAR GELENEKLER İNANÇLAR VE DIVAN ŞIIRINDE NEVRUZ )

Nevruz’u amme, âlemin 21 Martta yaratılmaya başlandığı ve 28 Mart gününde tamamlandığı inancına dayanır.  İran esatirlerine göre Nevruz-u Amme haftasının ilk günü olan 21 Mart, Nevruz gününde Güneş’in oğlu Cem, tahta çıkmış, 21 Martı bayram ve yılın ilk günü ilan etmiş, 28 Marta kadar herkesin eğlence yapıp yeme içme ile vakit geçirmesini emretmiştir. [2] ( bkz CEM - CEMŞID-I HURŞIT ( DIVAN ŞIIRINDE CEM VE TÜM ÖZELLIKLERI )

Nevruz-u Amme haftasından sonraki yedinci gün ise Farisilerin Nevruz u Hassa ( hasse) olarak kabul ettikleri haftadır. ( bkz Nevrûz Nevruz-u Amme Nevruz u Hassa Nedir Şiirlerde Nevruz )  

Güneş takviminin Doğu kültüründeki şekli olan Celali veya Meliki takvimi Selçuklu Sultanı Melikşah ve veziri Nizamülmülk’ün gayretleri ile hazırlanmıştır. Melikşah, İran’da kullanılan ve aslında Antik Mısır ( Jülyen ve İskender ) takviminin bir devamı olan III. Yezdicerd’in tahta çıkış yılı ve günü olan 16 Haziran 632 tarihini takvimin başlangıcı ve yılbaşı kabul eden takvimi değiştirip düzelterek Celali takvimini hazırlatmıştı.  Yezdicerd takvimi, her biri otuzar gün çeken on iki aya, beş gün eklemeli, toplam 365 tam günlü bir takvimdi.  “Bu takvim, 365 1/4 günlü İskender (Jülyen) takvimine göre yılda 1/4 gün hesabıyla dört yılda bir gün gerilemekteydi “[3]

Mısırlılar Dünyanın Güneş etrafındaki dönüşünü 365 gün olarak hesaplamışlar ve yılı 12 aya bölmüşlerdi. Ancak Dünyanın Güneş etrafındaki dönüşü 365 gün artı 6 saati sürdüğü için takvimler arasında uyumsuzluklar oluyor her dört yıl da bir gün bir gerileme meydana geliyor, örneğin her dört yılda bir Nevruz günü değişmiş oluyordu. Melikşah ve Nizamülmülk, yılbaşının ve mevsimler her yıl hiç değişmeden yılın belli bir gününe denk düşmesi için yeni bir takvim hazırlattı.[4] Ömer Hayyâm’ın başkanlığında oluşturulan bir kurul bu sorunu çözerek Celali takvimini hazırladı.

Melikşah'a sunulan bu takvim Batılıların hazırladığı ve günümüzde de kullanılan çağdaş takvim gibi bir yılı, 365 gün 6 saat olarak hesap etmişti.[5]

Celali veya Meliki takvimi 1079 yılından itibaren kullanılmaya başlandı. Celali Takvimi 1079 yılını Celali Takviminin başlangıcı; nevruzunu ( yılbaşını)  9 Ramazan 471 (M.S. 15 Mart 1079) yılına rastlayan günü olarak kabul etmişti. [6] Celali Takvimi uılın  ilk ayına Ferverdi  ayı adını vermiş, 21 Martı (Nevruzu ) yılbaşı ve her yılın ilk günü kabul etmişti. Buna göre de Ferverdi ayı 21 Mart ile 20 Nisan arasında süren yılın ilk ayı oluyordu.

Melikşah’ın emri ile hazırlanman bu takvime Meliki veya Celali takvimi dendi. Çünkü Melikşah (1072-1092). Celâlü’d-devle adı ile anılıyordu. 

• Bâğa reşk etse revâ ravza-i firdevs-i berin
• Ol kadar ziynet ü fer verdi yine ferverdin    Bâkî

• Yaz u kış açılır ezhârı tefâvüt etme
• Ne dem-i ürdîbehişt ü ne meh-i ferverdin  Nef’î

• Cihâna zîb ü fer verdi yine meşşâta-i kudret 
• Arûs-ı nev gibi ârâyiş etti köhne dünyâyı  (Bâkî).

Baki bu beytinde ferverdi anlamını da kast edecek şekilde anlam oyunu yapmıştır.

KAYNAKÇA 

• ^{[1] ŞAHAMETTIN KUZUCULAR, İLKÇAĞDAN BUGÜNE DESTANLAR GELENEKLER İNANÇLAR VE DIVAN ŞIIRINDE NEVRUZ, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=56559}
• ^{[2] Şahamettin Kuzucular, https://edebiyatvesanatakademisi.com//post/nevruz-nevruz-u-amme-nevruz-u-hassa-nedir/123443}
• ^{[3] A. NECATİ AKGÜR, “CELÂLÎ TAKVİMİ” https://islamansiklopedisi.org.tr/celali-takvimi}
• ^{[4] A. NECATİ AKGÜR, “CELÂLÎ TAKVİMİ” https://islamansiklopedisi.org.tr/celali-takvimi}
• ^{[5]  M. Heydari-Malayeri, A concise review of the Iranian calendar, Paris Observatory.}
• ^{[6] https://tr.wikipedia.org/wiki/Celali_takvimi}