FİİLERDE ANLAM-ZAMAN KAYMASI:

 

Fiil çekimlerinde bir zaman eki başka bir zaman ekinin gelmesi gerektiği yere gelebilmektedir. Bu durumda bir zaman eki bir başka zaman ekinin yerine kullanılmış olur.  Bir fiilin kendi zamanı yerine çekimlenmeyip başka bir zamanın yerine kullanılması zaman ve anlam kaymasına yol açar. Bu olaya  fiilde anlam kayması denir.

 

Fillerde zaman kayması genellikle dua ve dileklerde görülür.

Yarın maça gidiyor muyuz? (aslında “gidecek miyiz?” olmalı… )

Bu yıl ÖSS haziran ayında yapılıyor. ( “yapılacak.” )

Fiiller, anlattıkları hareketin niteliğine göre değişik özellikler gösterir. Bunları üç grupta inceleyebiliriz:

Fiilde anlam ve zaman kaymasının oluşması sanıldığından daha sık karşımıza çıkmaktadır.

Örneğin şimdiki zaman eki gelecek zaman ekinin yerine kullanılırsa zaman kayması olmuştur.

 

Haftaya Mersin’e gidiyor muyuz? ( gidecek miyiz olmalı)

Seneye okula geliyor musun ( gelecek misin – olacak )

 

Anlam  Kaymasına Rastlanılan Kipler  

 

1. Di-li geçmiş, bilinen geçmiş zaman yerine geniş zaman eki gelebilir

Ele geçirmek için çok çaba sarf eder ve sonunda başarır. ( sarf etti ve başardı )

 

1. Mişli geçmiş – duyulan- geçmiş zaman yerine geniş zaman gelebilir

Adam bir gün eşeğe biner. Yanında bir çocuk ile gider ( binmiş, gitmiş )  

 

1. Şimdiki zaman yerine geniş zaman kullanılabilir

 

Ben onun derdini bilirim. (biliyorum)

Genel müdür raporları incelemek ister. (istiyor)

1. Gelecek zaman yerine geniş zaman

Bu hediyeler ulaşırsa annem çok sevinir. (Sevinecek)

Okul birincisi olduğunda hepimiz gurur duyarız ( duyacağız )

 

1. Emir kipi yerine geniş zaman

 

Sabah  kalkar,okula gider , öğretmeni görür, özür dilersin. (kalk, git, dile )

1. Bilinen geçmiş zaman yerine şimdiki zaman

 

Haberi alır almaz, koşuyorum, bir de bakmışım ki düşman geliyor. Tabi hemen saklanır , izlemeye başlarım . (koştum- geldi- saklandım, başladım )

1. Gelecek zaman yerine şimdiki zaman

 

Birkaç gün sonra oraya da giderim . (gideceğim)

1. Geniş zaman yerine şimdiki zaman

 

Her zaman şu masaya oturuyor. (uğrar)

1. Emir yerine gelecek zaman

 

Bu  projeyi beş güne kadar yapacaksın ( yap )

1. Gereklilik yerine gelecek zaman:

 

Ölümünün nedeni bu olacak. (olmalı)

1. Bilinen geçmiş yerine istek

Baktım ki ne göreyim!

1. Emir yerine istek

 

Olaya dikkat edelim.  (edin)

1. Emir yerine gereklilik:

Akşama çabuk gelmelisin. (Gel!)

 

1. İstek yerine emir

Allah yardımcın olsun.

 

1. Şimdiki zaman yerine miş'li geçmiş zamanın hikâyesi:

 

Buyurun, ne aramıştınız? (arıyorsunuz)

 

Not : Bileşik zamanlı fiillerde anlam-zaman kayması olmaz.