Galat Galat-ı Meşhur Galat-ı Fahiş Galat-ı hiss...

Galat Nedir

Galat-ı meşhur ise : مشهور غلط  yazımı söyleyişi veya yazımı ve söyleyişi yanlış olan bir kelimenin herkes tarafından kullanılması ve yanlış hali doğru kullanımının önüne geçen kelimelere denmektedir.

Galat kelimesinin  sözlüklerdeki anlamı:  “Yanlış kelime veya söz. Yanılma, bir kelimenin veya kelime grubunun kaide ve şekil olarak yanlış kullanılması.” anlamlarındadır.  Galat kelimesi yanlış anlamına gelen bir  Arapça kökenli sözcüktür. Galat kelimesinin çoğulu ise “ galatat “ şeklindedir.  Genellikle bir kelimenin kitapta yazılan şeklinden farklı ve yanlış söylenmesine galat veya galatat  denir.

Galat kelimesi daha ziyade karşımıza galat-ı meşhur kelimesi içinde karşımıza çıkar. Galat-ı Meşhur bu nedenle bir edebiyat terimi haline gelmiştir.

Galat-ı Meşhur: Edebiyatta bir terim olarak düşünüldüğünde yanlışı yaygınlaşarak  [1]doğru olanın yerine geçen sözcük veya tamlamaları kast eder.  Başak bir deyişle  yanlış olduğu bilindiği halde  kullanılmasında sakınca görülmeyen veya yanlış olduğu halde  kullanılması hata olarak kabul edilmeyen, yanlış hali doğru olan haline  baskın gelmiş, daha da yaygınlaşmış  olan,  kelime veya kelime guruplarına denir.

“ Yanlış kullanımı, halk arasında rağbet görmüş, bu şekliyle yaygınlaşmış kelimeler, bu terimle anılır “ İzahat yapacak olursak bazı kelimler ve tamlamalar, terkipler  halk arasında kitabi doğruluk  halinden daha farklı olarak söylenir. Kitabi haline göre yanlış olan bu söyleyiş o kadar yaygınlaşır ki artık doğru halinden daha da yaygınlaşıp yanlış hali doğru gibi kabul edilir hale dönmüştür.  Hal böyle olunca yanlışı  bilindiği  halde yanlış halini kullanmak bir hata olarak kabul edilemeyecek  hale gelmiş olur. Eskiler bu durumu “ Galat- ı meşhur  lüğat-ı fasihten evladır.”   ( galatı meşhur sözlükteki doğru yazıma tercih edilmelidir)  şeklinde açıklamışlar, meşhur olan yanlışları, sözlüklerdeki  doğru yazım ve manaya tercih etmeyi tavsiye etmişlerdir.  

Galatların anlamında ya da yazılışında, orijinal kitabi haline  göre yanlışlıklar  vardır.  Örneğin   pek çok çocuk anlamında olan” evlat” , tek bir çocuk için  kullanılır.   Farsça’daki  “ penç+ şenbe “ ( beşinci gün ) kelimesi  Türkçede perşembe olarak kullanılmaktadır.  “ Farsça-Arapça birleşik sözcük olan “nâmahrem” [haram olmayan] kelimesi, yine Türkçede “haram” anlamında kullanılmaktadır.  Örneğin  Oğul, çocuk, üretken  anlamında olan “ veled “ kelimesi, çoğu kez gayri meşru çocuk, piç anlamlarında da kullanılmaktadır.  Zaten çoğul olan evrak kelimesine evraklar denmesi  de bir galat-ı meşhurdur.  Köken olarak  Türkçe olduğu halde   Arapça kelimelerde çoğul yapan  ekleri alan kelimler de galat-ı meşhurdur.  gidiş-at, var-iyet, kökü Türkçe olduğu halde Farsçadaki  edatları alan dil-baz, boru-zen, iş-güzar kelimeleri de birer galat-ı meşhurdur.

Türkçe asıllı olduğu halde  doğrusu içkur olan sözcüğe  içkur; bögrek yerine böbrek,  yarmık yerine irmik, cam eriği  yerine  cân eriği; ; konur al> kumral denmesi  galat-ı meşhur örnekleridir. [2]

Galat-ı Fahiş:  ( Çok  açık yanlış) Hiçbir şekilde kullanımı uygun görülmeyen  haddini ve sınırını aşacak olan kelimelere ise  “galat-ı fâhiş” denir.  Bilindiği gibi  “Fahiş” kelimesi "fahişe" ve  "fuhuş"   gibi “fhş” kökünden türemiştir.   Kelimeler arasındaki anlam bağları düşünüldüğünde  galat-ı fahiş  deyiminin  izah etmek istediği mana  ortaya çıkacaktır. 

Galat İle Yapılan Diğer Terkipler

Galat-ı hiss: duygu yanılması

Galat-ı rü'yet : Bir rengi başka bir renk olarak görme; göz bozukluğu

Galat-gû:  Yalan yanlış söyleye

Galat-nüvis: Yalan yanlış yazan[3]

KAYNAKÇA 

[1] Prof.Dr.Turan Karataş / Edebiyat Terimleri Sözlüğü

[2] Emin EMİNOĞLU, “GALAT SÖZLÜKLERİ VE MEHMED HAFÎD EFENDİ’NİN GALATÂT SÖZLÜĞÜNDEKİ ÇAĞATAYCA SÖZCÜKLER,” Turkish Studies - Volume 6/1 Winter 2011, p. 1021-1038, TURKEY

[3] Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 1986