Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı

Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı
Tür	Milli Park
Bulunduğu Yer	Çanakkale, Eceabat ilçesi
Koordinatlar	Çamburnu Mevkii
Kapladığı Alan	33.500 hektar
Açılış Tarihi	22 Kasım 1973
İşletmeci	GYTMP Müdürlüğü
Durum	Faaliyette
Web	gelibolutarihimilliparki.gov.tr

GYTMP sınırlarını gösteren harita ?? İlçe merkezi ?? Muharebe bölgeleri ?? Milli Park içinde kalan Eçeabat ilçesi yerleşimleri ?? Milli Park Dışında kalan Eçeabat ilçesi yerleşimleri ?? Çanakkale Şehitleri Abidesi'nın bulunduğu yer * Kırmızı hat: ilçe sınırları ( * Kaynak ve Alıntı: wikipedia.org/wiki/Gelibolu_Yarımadası Milli Parkı)

* Yeşil hat: milli park sınırları

Gelibolu Tarihi Milli Park arazisi üçgen biçimindedir ve 33,500 hektarlık bir alanı kapsar. Bu üçgenin iki kenarını batıda Saroz Körfezi (Ege Denizi) ve doğuda Çanakkale Boğazı sınırlar. Üçüncü kenardaysa, Saroz Körfezi'ndeki Ece Limanı koyundan Boğaz üzerindeki Akbaş Limanı koyuna uzanan bir vadiyle Gelibolu Yarımadası'ndan ayrılır. (1) Tarihi Milli Park 1973'te kurulmuş ve Birleşmiş Milletler Milli Parklar ve Koruma Alanları listesinde yer almaktadır. TMP’ın en güneyinde Seddülbahir’den kuş uçuşu Kabatepe’e 20 kilometre, en kuzeyde Ece Limanı’na ise 39 kilometredir. TMP; en dar geçiş kesiminde, doğuda Kilye koyu’ndan, batıda Kabatepe Limanı’na kadar, kuş uçuşu ile 7.5 kilometre genişliğindedir. TMP’ın kuzey sınırı ise doğuda Akbaş Limanı koyundan, batıda Ece Limanı koyuna kadar, yine kuş uçuşu ile, 17 kilometredir. (2 )

Gelibolu Yarımadasının Önemi

Birinci Dünya Savaşı içinde Çanakkale Deniz ve Kara Savaşları Gelibolu Yarımadası'nda cereyan etmiştir. Gelibolu Yarımadası Milli Mücadele ruhunun alevlendiği, 250. 000 askerimizin üzerinde şehit olduğu Türkiye’nin en önemli ve Türkler için en kutsal noktalardan birisidir. Gelibolu Yarımadası'nı ziyaretinizde gezilecek olan yerler bu savaşların yapıldığı siperler, tabyalar şehitlikler, anıtlar, savaş alanları, müzeler ve o günlerin acısını, şiddetini, hatırasını yaşayan ve yaşatan yerlerdir.  Her adımında bir Mehmetçiğin kanıyla sulanmış bu topraklar vatanı savunmak için ölen yiğitlerin ruhlarını yeşertmektedir.
Muharebe alanları, savaş mezarları, anıtlar ve savaşla ilgili kalıntılar "tarihi sit alanı" ve "kültürel varlık" olarak tescil edilmiştir. Ayrıca MÖ 4000 tarihine dek giden birçok "Arkeolojik sit alanı ve anıtı" vardır. Çok çeşitli "doğal sit alanları ve anıtlar" içerisinde ise kumsallar, koyaklar, Akdeniz çalıları(maki) ile karışık koru parçaları, çarpıcı görünümlü jeolojik ve jeomorfolojik15. yüzyıl askeri mimarisinin eşsiz örneklerini içeren ilginç bir "kültürel miras" kolleksiyonu vardır.

Tarihçe

Çanakkale 18 Mart Deniz Zaferi

Çanakkale Savaşı yakın dünya tarihinin en önemli savaşlarından biridir. 1914 yılında I. Dünya Savaşı'nın başlamasıyla İtilaf devletleri İngiltere ve Fransa 3 Kasım 1914 günü Bozcaada'dan Boğaz'a doğru yaklaştılar ve İngilizler Seddülbahir ve Ertuğrul tabyalarını, Fransızlar da Anadolu yakasında Kumkale ve Orhaniye tabyalarını havantopu ile dövdüler. (3)

Cephaneliğimize isabet eden top mermisiyle on bir ton barut havaya uçtu, subay ve erlerimiz şehit düştü. 2 Aralık günü İngiliz denizaltısı Boğaz'a girdi ve Mesudiye zırhlısına torpil atarak bu gemimizi batırdı. Zırhlımızda bulunan subaylardan on'u ve erlerimizden yirmi dördü şehit düştü.

19 Şubat 1915 günü düşman savaş gemileri öğleye kadar uzun menzilli bir bombardımana girişti. Boğaz'a iyice sokuldular. Tabyalarımız akşama doğru düşman savaş gemilerine karşılık verdi. Ertuğrul ve Orhaniye tabyalarından atılan ateş karşısında düşman oldukça bocaladı.

İtilaf devletleri gemileri diledikleri gibi ilerleyemiyor, amaçlarına ulaşamıyordu.  Amiral Carden görevden alındı. Yerine 17 Mart 1915 günü Robeck atandı. Yeni komutan 18 Mart 1915 günü donan­mayla Boğaz'a saldıracağını, yakında İstanbul'da olacağını Londra'ya bildirdi.

Bu arada Çanakkale Müstahkem Mevki Komutanı Albay Cevat Çobanlı 17/18 Mart gecesi boğaz'a mayın hattı döşenmesi emrini verdi. Boğaz'daki mayın sayısı on bir hat olarak 400'ü aşmıştı.

18 Mart 1915:

İngiliz ve Fransız savaş gemilerinden oluşan, o dönemin en büyük deniz gücü, üç filo olarak sabahleyin Çanakkale Boğazı'na girdi. Bu donanmanın ilk grubunu oluşturan filoda, İngilizlerin Queen Elizabeth zırhlısı ile İnflexible, Lord Nelson ve Agamemnon savaş gemileri bulunuyordu.

İkinci grupta İngiliz Kalyon Kaptanı komutasında Ocean, İrresistible, Wengeance Majestic gibi savaş gemileri yer almıştı. Üçüncü filo ise Prince, Bouvet, Suffren gibi Fransız savaş gemilerinden oluşuyordu.

18 Mart 1915 günü düşman savaş gemileri Rumeli Mecidiyesiyle merkez bataryaları ateşe tutarken, Boğazdaki düşman gemileri Hamidiye istihkâmlarına yüklendi. Bunu gören Dardanos bataryaları ateşi üzerlerine çekmeye çalıştı. Az sonra, tüm gemiler, Dardanos'a saldırdı. Dardanos tabyamız saldırılara şiddetle karşı koydu. Bu arada Mesudiye tabyası da ateşe başlamıştı. Mesudiye üzerine ateş açılınca Hamidiye onun yardımına koştu. Bu arada kıyı bataryalarımız düşman üstüne ateş yağdırmaya başladılar. Bunalan düşman kaçmak isterken topçu atışlarıyla karşılaşıyordu. Düşman gemilerine göz açtırılmıyordu. Karşılıklı bu korkunç bombardıman bir saat kadar sürdü. (3)

Bombardıman sırasında Türk tabya ve bataryaları büyük zarar görmüştü. Amiral Robeck Fransız gemilerini geri çekerek İngiliz savaş gemilerini ileri sürdü. Tam bu sırada müthiş patlamalar oldu. Bouvet ve Suffren savaş gemileri mayına çarparak sarsıldılar, manevra kabiliyetini kaybettiler. Bir gece önce Nusret mayın gemisinin döşediği mayınlar görevlerini yapmışlardı. Bouvet ve Suffren'e tarihi Hamidiye bataryamızın keskin nişancıları ateş açtılar.

Bu arada düşman boğazdaki mayınları temizlemek için mayın tarayıcılarını boğaza soktu. Tabyalarımız mayın tarayıcılarına ateş açtılar. Açılan ateş kaşısında mayın temizleme gemileri geri çekildiler. Bu arada düşman savaş gemilerinden İnflexible, İrressitible büyük hasar gördü. Batanlar oldu. Daha sonra Queen Elisabeth ve Agamemnon yaralandı. İtilaf devletleri Çanakkale Boğazı'nı denizden aşamadılar. Büyük kayıplar vererek: Çanakkale Boğazı'nın geçilemeyeceğini öğrendiler.

İtilaf devletleri Çanakkale Boğazı'nın savaş gemileri ile aşamayınca bu kez çıkarma yapmayı planladılar.  Düşman kuvvetleri, 25 Nisan 1918 sabahı Kabatepe ve Seddülbahir'den saldırıya geçti. Bu arada Mustafa Kemal, Anafartalar Grup Komutanlığına atandı. Kısa sürede Türk ordusu her yerde büyük başarılar kazandı. Düşman şaşkına döndü, bozguna uğradı.

 Çanakkale kara savaşlarının en önemli cepheleri; Kumkale, Beşike, Bolayır, Seddülbahir, Anbumu, Kabatepe, Conkbayırı ve Anafartalar'dır. 19 - 20 Aralıkta Anafartalar ve Arıburnu cephesi, 8 - 9 Ocak'ta Seddülbahir düşmanlar tarafından boşaltıldı. Böylece 1915 baharında parlak umutlarla karaya ayak basan birleşik düşman ordusu 1916 kışında bozguna uğrayarak çekip gitti.

Çanakkale savaşlarında 250 binin üzerinde askerimiz şehit düştü. Düşman kayıpları ise bu rakamın üstündedir.

TMP ‘IN AÇILMASI

Gelibolu Yarımadası, önce Bakanlar Kurulunun 7/6477 sayılı kararı ile 25.05.1973 tarihinde "orman rejimi" içine alınmıştır. Ardından özellikle tarihi ve bunun yanında tabii niteliklerinden dolayı, 2 Kasım 1973 tarihinde de, başyapıt olarak da Şehitler Abidesi ile birlikte, Milli Park ilan edilmiştir. 4533 sayılı "Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı Kanunu" çıkartılmıştır. (1)

Söz konusu yasada Tarihi Milli Parkın korunması, geliştirilmesi, yönetimi, 23 Aralık 2003 tarihinde onaylanmıştır. Planda öngörülen projeler, yeni ismi ile (DKMP) Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü sorumluluğunda uygulanmaya başlanmıştır UDGP'nın Milli Park'ta uygulaması uluslararası ihale ile belirlenmiştir. İhaleyi, doğal ve tarihi dokuya zarar vermeden ziyaretçilerin de Milli Park'tan azami derecede yararlanmasını öngören projesi ile bir Norveç firması kazanmıştır. Ardından proje hayata geçirilmiştir. [4]

Bu projeler kapsamında, Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı alanını en iyi temsil edebilecek "Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Logo Yarışması" açılmıştır. I. lik Ödülü, Ayşen Tuğba DORUK tarafından hazırlanan logoya verilmiştir. [1] 2004 ve 2005 yıllarında Gelibolu Yarımadası'nın içinde bulunduğu Milli Park'a devlet tarafından yatırım yapıldı ve yollar yeniden asfaltlandı, şehitlikler ve eserler köklü bir bakım ya da renovasyondan geçirilerek 18 Mart 2005 tarihinde tekrar ziyaretçilerin hizmetine açıldı.[5]

Ulaşım

Park'a Edirne ve İstanbul'dan Tekirdağ ve Gelibolu yolu ile; Ankara, Bursa ve İzmir'den ise Çanakkale'den Kilitbahir ve Eceabat'a düzenlenen feribot seferiyle ulaşılır. En yakın havaalanı Çanakkale'dedir. Çanakkale Havaalanı'na İstanbul'dan THY'nin tarifeli uçuşlarıyla ulaşmak m?mk?nd?r.[6]

TMP ALAN TURU

 TMP bakanlıkça sertifika verilmiş alan kılavuzlarının -yerel rehber-  rehberliğinde gezilebilmektedir. () Turun başlama noktası Eceabat’tır. Gezi güzergâhı 125 Km. olup tahminen 5-6 saat sürmektedir.  Eceabat’ın içindeki “Tarihe Saygı Parkı” nı görüp ön bilgi alındıktan sonra Kilitbahir. Namazgâh Tabyaları gezilir. Bu tabyalarda Boğaz muharebeleri ile ilgili gösterim yapıldıktan sonra Sarı Kule’de bulunan müze gezilmektedir.  Sırasıyla Rumeli Mecidiye Tabyaları, Seyit Onbaşı Anıtı, Soğanlıdere ve Şahindere Hastane Şehitliklerini görülür.  Alçıtepe Köyü’nde Salim Mutlu özel müzesini (bu müze bağışta bulunarak gezilir. ) ve Sargı yeri Şehitliğini ziyaret edebilir.  Daha sonra Şehitler Abidesi, Seddülbahir Köyü’ndeki İlk Bombardıman Şehitliği, Ertuğrul Koyu ve tabyaları gezilir. Güney Cephesi Seddülbahir Bölgesinin gezintisi bittikten sonra, Kuzey Cephe’sine dönülür. Kanlı sırt, 57. Alay Şehitliği, Cesaret Tepe, Conkbayırı, Kemalyeri, Kocadere Hastane Şehitliği ile Kuzey Çephesi de gezilmiş olacaktır

TMP ‘ın Özellikleri

I. Dünya Savaşı Çanakkale Deniz ve Kara Muharebelerinin yapıldığı yerler Gelibolu Yarımadası içerisindedir. Ayrıca batık gemiler, toplar, siperler, kaleler ve burçlardan ve savaşla ilgili yüzlerce başka kalıntıdan oluşan geniş bir yelpazenin yanı sıra 60.000'i aşan Türk şehidinin ve yine 250.000'i aşan Avustralya, Yeni Zelanda, İngiliz ve Fransız askerlerinin savaş mezarları ve anıtları buradadır.

Muharebe alanları, savaş mezarları, anıtlar ve savaşla ilgili kalıntılar "tarihi sit alanı" ve "kültürel varlık" olarak tescil edilmiştir. Ayrıca MÖ 4000 tarihine dek giden birçok "Arkeolojik sit alanı ve anıtı" vardır. Çok çeşitli "doğal sit alanları ve anıtlar" içerisinde ise kumsallar, koyaklar, Akdeniz çalıları(maki) ile karışık koru parçaları, çarpıcı görünümlü jeolojik ve jeomorfolojik oluşumlar, bir tuz gölü(yakın zamana kadar bir kıyı gölüydü) ve 15. yüzyıl askeri mimarisinin eşsiz örneklerini içeren ilginç bir "kültürel miras" kolleksiyonu vardır.

ŞEHİTLİKLER VE ESERLER

Çanakkale Meydan Muharebelerinde, harbin gerçekleştiği cephe ve  tabyaların isimleri aşağıda listelendiği şekildedir.  

"Ağıldere, Anafartalar, Arıburnu, Bahrısefid Boğazı, Cesarettepe, Conk Bayırı, Conk Tepe, Çatlaktepe, Çanakkkale, Erenköy, Ertuğrul, Esnay-ı Harp, Gelibolu, Horhortepe, İntepe, Kabatepe, Kanlısırt, Kanlıtepe, Karakaş tepeler, Keçidere, Kerevizdere, Kılıçbayırı, Kireçtepe, Kirte, Kocaçimen, Kumkale, Lapseki, Eceabat (Mydos), Merkeztepe, Mestantepe, Orhaniye, Ovacık, Seddülbahir, Seddülbahir Kudüs Beytepe, Sandıklıtepe, Sarıbayır, Sığındere, Sığındere-Eski Hisarlık, Soğandere, Soğanlıdere, Suvla, Tengertepe, Topluhisar, Yassıtepe, Yeşilsırt, Yusufcuktepe, Zebnebarın Gediği, Zığındere (bazı kaynaklarda Sığındere olarak verilmiş)." [7]

GERÇEK ŞEHİTLİKLER Anafarta Köy Mezarlığı Şehitliği Alçıtepe Sargıyeri Şehitliği Akbaş Şehitliği Çataldere Şehitliği (Yrb.Hüseyin Avni Mezarı) Karayörük Dere Şehitliği

Kesikdere Şehitliği Kireçtepe Jandarma Şehitliği Kocadere Hastane Şehitliği Soğanlıdere Hastane Şehitliği Şahindere Şehitliği

SEMBOLİK ŞEHİTLİKLER

İsimsiz Topçu Şehitliği İsimsiz Yüzbaşı Şehitliği İsimsiz Topçu Yüzbaşı Şehitliği Yüzbaşı Mehmet Şehitliği

Sargıyeri Şehitliği Şehitler Abidesi Yahya Çavuş Şehitliği  57.Alay Şehitli

  

GELİBOLU TARİHİ MİLLİ PARKTA’Kİ MÜZELER

Çamburnu Müzesi

Eceabat ilçe merkezinden Kilitbahir’e giden sahil yolu üzerindedir. Gelibolu Yarımadası Tarihi Mili Parkı Merkez binasındadır. Özel izinle ziyaret edilen Çamburnu Müzesinin içerisinde Çeşitli dönemlerden kalma değişik toplar ile Çanakkale Muharebelerinden Kalan araç ve gereçler sergilenir. (2)

 Kabatepe Müzesi

Gelibolu Yarımadası Tarihi Mili Parkında yapılan dört mimari yarışmasından biri olan 1983 yılında yapılan Kabatepe Sembolik ulusal Proje Yarışması Kabatepe Tanıtma Merkezi ile ilgilidir. Yarımadada 1944 yılında yapılan ilk yarışma, Morto Koyu ve Seddülbahir bölgesine hâkim olan Eski Hisarlık Tepe’de, ulusal bir abidenin tasarlanması için düzenlenmiştir. Yarımada da yapılan ikinci yarışma 1970 yılında Conkbayın daki anıtsal düzenlemeler için düzenler için gerçekleşmiştir. Son yapılan yarışma ise 1984 yılında Seddülbahir muharebe alanlarının düzenlenmesi amacıyla açılmıştır.

Bigalı Köyü Atatürk Evi Müzesi

Atatürk’ün bir müddet karargah olarak kullandığı ev restore edilerek müze olarak hizmet vermektedir. Müze Bigalı köyündedir. (2)

TARİHİ MİLLİ PARKTAKİ ANITLAR

Arıburnu Sahil Kitabesi Balkan Harbi Şehitliği Büyük Kemikli Kitabesi Conkbayırı Anıtı Conkbayırı Mehmetcik Anıtı Çamtepe Şehtliği Damakçılbayırı Anıtı Fevzi Çakmak Karargah Anıtı Gözetleme Tepe Anıtı ve Şehitliği Havuzlar Şehitliği İlk Şehitler Anıtı İstihkam Yüzbaşı Anıtı

Kanlısırt Kitabesi Kaymakam Hasan Bey Şehitliği Kemalyeri Kitabesi Küçük Arıburnu Kitabesi Mehmet Çavuş Anıtı Mehmetçiğe Derin Saygı Anıtı Nuri Yamut Anıtı Sonok Anıtı Su Yatağı Anıtı Talat Göktepe Anıtı Yalova Köy Mezarlığı Şehitliği Yusufçuk Tepe Şehitliğ

KALELER VE TABYALAR

• Çamburnu Kalesi
• Namazgah Tabyası
• Mecidiye Tabyası
• Seddülbahir Kalesi
• Bigalı Atatürk Evi Müzesi

Milli Park sınırları

Milli Park'ın batısı, güneyi ve doğusu sırasıyla Ege Denizi ve Çanakkale Boğazı tarafından çevrilmistir. Ancak Milli Park'ın kuzeyinde karasal sınır sözkonusu. Çanakkale'nin Eceabat ilçesinin toplam 12 adet yerleşim birimlerinden 8 tanesi Milli Park içinde kalmaktadır. Bunlar; Alçıtepe, Behramlı, Bigalı, Büyükanafarta, Kilitbahir, Kocadere, Küçükanafarta ve Seddülbahir köyleridir.

Milli Park dışı yerleşimler ise toplam 4 adettir; Beşyol, Kumköy, Yalova ve Yolağzı. Bu yerleşimler haritada kırmızı ile işaretlenmişlerdir. Her ne kadar Milli Park sınırları dışında olsalarda bu köylerde de savaş mezarlığı ya da şehitlikler mevcut olup Milli Park sınırlarına çok yakındırlar.[8]

Hizmetler ve konaklama

Tabii çevrenin zengin güzellikleri ve savaş alanları dışında, Kabatepe'deki müze, piknik ve kamp alanlarından faydalanılabilinir. Ayrıca Eceabat İdare ve Ziyaretçi Merkezi ile buradaki günübirlik alan ve kır gazinosundan faydalanmak mümkündür. Çadır ve karavanla konaklama imkânı mevcuttur.

Antik kentler

Gelibolu Yarımadası'nda eksi antik yerleşimler

•        Sestos[9]

•        Lysimachia

•        Elaius (Eski Hisarlik)

•        Protesilaion (Karaağaç Tepe)

 

KAYNAKÇA 

• 1.    wikipedia.org/wiki/Gelibolu_Yarımadası Milli Parkı)
• 2.    https://gytmp.milliparklar.gov.tr/gelibolu/AnaSayfa/cografya.aspx?sflangr
• 3.    https://www.canakkale.bel.tr/bpi.asp?caid=225&cid=4099
• 4.    https://dergi.ormuh.org.tr
• 5.    https://www.canakkale.gov.tr
• 6.     https://www.canakkale.dhmi.gov.tr/
• 7.     https://dergi.ormuh.org.tr/20051sy/canakkale.htm
• 8.     Çanakkale Valiliği GYTMP Haritası
• 9.     https://www.canakkale.gov.tr/Anit_Sehitlik_Mezarlik/sestos_akbas.htm