Girizgâh
Osmanlıca yazılışı: girizgâh - گریزگاه
Divan edebiyatında kaside için kullanılan terimlerden birisidir. Farsça kökenli bir kelime olan kelimenin sözlüklerdeki anlamı: “Giriş, giriş yeri, girişlik , “Bir başka söze yol açmak için söylenen söz, girişlik:”, “ Kaçacak yer, sığınacak yer; kaçış yeri, kapısı” , “ söze, esas maksada giriş. Divan edebiyatında, kasidenin nesib veya teşbib olarak adlandırılan ilk bölümünün ardından gelen ve esas bölümü teşkil eden methiye kısmına geçişi sağlayan beyit.” , “ Mukaddimeden maksada, yani medhe giriş yaptıran beyit” Şekillerindedir.
Girizgâh, kelime anlamı ile de alakalı olarak kasidenin ilk bölümü ile asıl ve üçüncü bölümü arasındaki söz düşürme bölümüdür. Şair kasidenin bu bölümde nesib bölümünden çıkarak kasidenin asıl bölümü olan medhiye bölümüne giriş yapabilmek için uygun bir söz, kelam düşürüp medhiye için giriş yapmış olur. Örneğin nesib bölümünde bahardan söz etmiş ise ve methiye bölümünde Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’yı medh edecekse nesib bölümündeki bahar mevzusundan çıkıp İbrahim Paşa’yı medh etmeye başlayacağına dair uygun bir söz girişi bulur. Bu uygun söz düşürmeyi ise bir beyitte yapar ve bu beyte girizgâhı denir.
Yani girizgâh beyti kasidelerdeki nesib- teşbib – bölümünden kasidelerin esas bölümü olan mehdiye bölümüne geçiş yapabilmek için uygun söz düşürme beytidir.
Girizgâh; nesîb veya teşbîb varsa tegazzül bölümü ile methiye bölümü arasında bulunan bu bölümlerden methiye bölümüne anlamca geçiş yapmayı sağlayan uygun söz düşürme, esas maksada girişi sağlayan beyittir.
Kasidelerin nesib veya teşbib olarak adlandırılan ilk bölümünde genellikle kasidenin yazıldığı mevsimin tasviri yapılır. Beş on beyit kadar süren bu bölümden sonra girizgâh bölümü gelir. Şair, girizgâh bölümünde nesib bölümünde yaptığı tasvir ile asıl bölümde anlatacağı konuya giriş yapmak maksadı ile uygun bir söz düşürür. Esas konuya geçmek için uygun söz düşürme bölümü olan girizgâh, esas konuya geçmeyi sağlayan giriş beyitleridir. Girizgâh, şairin methini yapacağı kişiden bahsedebilmek için uygun bir söz düşürdüğü bir veya iki beytin adıdır. Bu bölüm nesib ile methiye bölümünü birleştiren bağlama bölümü özelliği taşır.
Girizgâh bölümünde Şair şiirin gidişatından kopmadan nükteli bir söz ile medhiye bölümünde öveceği veya yereceği konuya münasip bir söz düşürür. Klasik kasidelerde mutlaka bulunan bu bölümden sonra şair kasideyi yazma maksadını oluşturan medhiye bölümüne girmiş olur.
Girizgâh Örnekleri
ıçmek ister bülbülün kanın meger bir reng ile
Gül budağının mîzacına gire kurtâre su
Tîneti pâkini rûşen kılmış ehli âleme
ıktidâ kılmış tarîki Ahmedi Muhtâr’e su
Fuzuli’nin su kasidesinden
Biz aşık-ı azadeyüz amma esir-i badeyüz alüfteyüz
Dil-dadeyüz bizden gitsün gönüllerden elem
Bir cam sun Allah içün bir kase de ıl mah içün
Ta medh-i şahenşah içün alem ele levh ü kalem Nefi