Gönül Ehli Şiirlerde Ehl-i Dil

 Ehl-i Dil:

Osmanlıca yazılışı: Ehl-i dil : دل اهل

 Dilimizde gönül ehli anlamına gelen ehl-i dil Ar. ehl - اهل - ve Farsça dil – دل-  “gönül” ile ehl-i dil)  sözcüklerinden oluşur.  “ Ehl “ - اهل -  Arapça kökenlidir: Sözlüklerdeki anlamları :  “Sahip, mâlik, mutasarrıf olan,  maharetli, usta, kabiliyetli, becerikli, bir yerde oturan, karı- koca ” [1] anlamlarına gelir

“ Ehl “ - اهل - sözcüğü  “Arapça kökenli olarak  işinde usta olan, mesleğinin zirvesine çıkmış, işinin erbabı anlamındadır. “  Dil -  ise Farsçada gönül anlamına gelir.  

Ehl sözcüğü ile pek çok tamlama kurulmuştur.

• ehl-i âlem: insanlar.

• ehl-i beyt: hane halkı, aile;

• ehl-i cehl: cahiller, bilgisizler.

• ehl-i dikkat: dikkat sahipleri.

• ehl-i dil: gönül adamı, gönül dilinden anlayan, kalender kişi

• ehl-i dünyâ: dünya adamı, Ahreti düşünmeyen.

• ehl-i hakk: doğruluk sahipleri, imanı bütün, doğru kimseler.

• ehl-i hârâbat: meyhane adamları, meyhaneye alışık olanlar, harabat ehli

• ehl-i hıref: kumaş dokuma ustaları

• ehl-i hikmet: hikmet sahipleri, filozoflar.

• ehl-i idrâk: düşünce sahipleri, her şeye akıl erdirenler.

• ehl-î sünnet: Peygamberimizle sahabelerine (dostlarına) itikatta uyanlar.

• ehl-i şer : kötülük sahibi

• ehl-i şîa : Hz. Alî' ye bağlı olanlar, Şiiler

• ehl-i tarîk : tarikat  mensup , derviş.

EHL- DİL NEDİR TANIMLARI VE AÇIKLAMALAR

Ehl-i dil : دل اهل

Ehl-i dil, eski edebiyatta çok sık geçen bir tabirdir.  Ehl-i kalp sözcüğü ile eş anlamlı olarak kullanılmıştır. Ehl-i kalp sözlüklerde : “  Kalbi uyanık, basireti ziyade olan. Gönül ehli. Maneviyata çok kıymet veren, kalben Cenab-ı Hakk'a çok yakınlık hissedip çok hikmetlerden anlayan zat “. Anlamlarında kullanılır. Ehli dil ise “Gönül adamı,  kemal ehli, kemale ermiş, gönlü kemale ermiş,  arif ve irfan sahibi, gönül dostu “, gerçeği idrâk edebilmiş gönlü zengin kimse, irfan sâhibi, ârif anlamlarında kullanılmıştır.  

Kelime anlamı olarak bu terkip  sözlüklerde  gönül ehli,  kalbi uyanık,  basireti yüksek olan, mâneviyatı güçlü, herkesi sevebilen hoş görebilen,  Hakk'a yakın, hikmetlerden anlayan  kişi anlamlarında tarif edilmektedir.

Ehl-i dil, gönlü kemale ermiş, olgun, arif ve  irfan   sahibi  güzel, kötü, çirkin herkesi sevebilen, ehl-i kâmil bir kişinin ifadesidir. Bu kişi, sevecenliği, hoş görüsü, idrak ve ilme vakıf oluşu hikmetli sözler söyleyip, hikmetli düşünmesi ile  vasf edilir.

Ehl-i dil tabiri divan şiirimizde gönül dostu, olgun, arif ve âlim zat anlamları ile karşımıza çıkar. Gönül ehli olanlar birbirlerini  kalpten kalbe bilirler.

BEYİTLERLE EHL-İ DİL 

Söylemem derdimi hem-derdim olan âha bile
Belki sînemdeki şu nâle-i cângâha bile
Kendi bî-şübhe bilir râz-ı derûnum yoksa
Ehl-i dil söyleyemez derdini allâh’a bile      HIZIRAĞAZÂDE SAÎD BEY [2]

Ehl-i dildir diyemem sînesi saf olmayana,
Ehl-i dil birbirini bilmemek insaf değil.                      Nef'î

Za’id gören  ehl-i dil değildir
İnsan kılığında ab u gil dir.           Muallim Naci [3]

Gâlibâ bir ehl-i dil topragıdur câm-ı şarâb.
Kim kılup hürmet binalar üstüne kurmuş  habab     Fuzuli

Ârif ol ehl-i dil ol rind-i kalender-meşreb ol.
Ne Müselmân-ı kavî ne mülhid-i bî-mezheb ol.   Nefi

Lisân-ı ehl-i dilde aşka gülzâr-ı belâ derler.
Cüvânın kâmet-i bâlâsına nahl-i cefâ derler.      ŞEYHÜLİSLÂM YAHYA

Ağla çeşmim eski lezzet kalmamış peymânede
Nerde saki ehli dil yok meclis-i mesthanede

Ey gönül âlem değişmiş gayrı feryad eyleme
Nerde saki ehli dil yok meclis-i mesthanede            ( Hicaz şarkı Beste: Selçuk Kurt)

Ehli dil arasında aradım, kıldım talep
Her hüner makbul imiş, illâ edep illâ edep   Yunus Emre

KAYNAKÇA

 [1] https://www.osmanice.com/osmanlica-6574-nedir-ne-demek.html

[2] Muhammed DUMAN, MUSİKİŞİNAS BİR DİVAN ŞAİRİ: HIZIRAĞAZÂDE SAÎD BEY, Turkish Studies Volume 8/4 Spring 2013, p. 685-704, ANKARA-TURKEY

[3] ] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB, Ank. 1996- s. 202