Göz Kamaştıran Sevgili

Göz Kamaştıran Sevgili

Gözlerin kamaşması deyimi  esasında güneşe bakmakla ilgilidir. Lügatlerde  ve tıbben  “ gözün yoğun ışıkla karşılaşması sonucu  ortaya çıkan ve gözlerin geçici olarak  uyumunun bozulması” şeklinde tarif edilir.  Güneşe veya çok parlak ışığa bakmak  gözleri kamaştırır.

Şiir dünyamızda bu durum  sevgili ile birlikte anılan bir durundur. Sevgili, gözleri kamaştıran kendisine bakılmasına engel olan, aşığın bakamadığı parlak bir ışık huzmesi olarak hayal edilmiştir.   Âşık,   sevgilisini  bakamayan, baktıktan sonra gözleri göremez  hale  düşen bir insan gibi tasavvur edilir.   Hatta aşığın göz kamaşması gözlerinin sulanmasına dahi sebebiyet verebilir.

Ol büt-i sîmîni gördüm sînesi billûr imiş
Gün gibi başdan ayaga bir musavver nûr imiş             Üsküblü İshak Çelebi, G.114/1 (Çavuşoğlu, 191)

 Bu mecazi  benzetmeler sevgilisini  görünce  aklı başından giden aşığın, sevgilisinden başka bir şey göremez hale gelmesini ifade etmek amaçlı yapılır.  Sevgilinin yanağı, yüzü, aşığı bu hale düşürür. Sevgiliye bakmak ile güneşe bakmak  arasında  kurulan bu alakalar, sevgiliyi görünce  aşığın kapıldığı duyguları ifade eder.  Kamaşan gözün sulanması, güneşe bakan bir gözün yaşadığı durum ile  sevgiliyi görmek  arasında  bu şekilde alakalar kurulmuştur.  Güneş ve Ay gibi çok parlak bir varlık olarak düşünülen sevgiliye bakan aşığın gözleri sulanır, başka bir şeye bakamaz ve başka bir şeyi göremez hale gelir.  Sevgili  parlak bir ışık huzmesi gibi gözüktüğünden aşık  onu seyredemez.

Kıyâmet günine benzer o meh-rûda mehâbet var
Temâşâ-yı cemâline ne tâkât var ne kudret var                Taşlıcalı Yahya, G.60/1 (Çavuşoğlu, 318)

Sevgilinin  aşığın gözünü kamaştırması  divan, halk ve çağdaş şiirimizde çok sık rastlanılan bir durumdur.  Bu benzetme şiir dünyamızda çeşitli söz sanatları ile de karşımıza çıkar.

Hurşide baksa halkın  gözleri dola gelir.
Zira görünce hatıra ol mehlika gelir.                          Baki

Açılur senden yana her gün gözüm nergisleri
Âfitâbum hânenün câmı güne karşu gerek               Taşlıcalı Yahya, G.225/4 (Çavuşoğlu, 424)[1]

Ey Necati  o güneş çehreli çok sevdiğimin
Döyemez göz kamaşır  yüzüne bakmağa biraz.          Necati.

Gözlerim  dolsa acep mi sana ettikçe niğah
Afitâba baksa elbette  her kişi giryan olur.            Nazim

Olsa acep mi rûyuna baktıkça  hîre çeşm
Zirâ fürûg –ı  dile getirmez niğâh tâb                   Nazim [2]

 Kaynakça

[1] ÜMRAN AY, “Divan Şiirinde Güneşin Sevgili Tipine Yansıması Hakkında Bir Değerlendirme,”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2, İstanbul 2009, 117-162.

[2]  A.T. Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996- S. 240