GÜLŞƏNİ-RAZ’DAN  
 
Birinci sual: Fikir və təfəkkür
 
 
Öncə öz fikrimdən eylədim heyrət,
Təfəkkür deyilən nədir bu söhbət?
Mənə dedi, söylə: nədir təfəkkür,
Bu mənadan bir an etdim təhəyyür.
Təfəkkür batildən haqqa getməkdir,
Cüzvdə ol mütləq küllü görməkdir.
Həkimlər bu işi etdilər təsnif,
Belə söylədilər, verdilər tərif.
Ürəkdə hasil olar hər təsəvvür,
Onun ilkin adı olar təzəkkür.
Fikirləşən zaman bundan keçərlər,
Adət üzrə ona ibrət deyərlər.
Tədbir üçün olur ilkin təsəvvür,
Ağıl əhli deyər ona təfəkkür.
Təsəvvürün düzənindən bu məlum,
Təsdiq olar naməfhumdan məfhum.
Bu sırada öncə ata və ana,
Nəticə övladdır, ey qardaş, anla!
Ancaq bu düzəndə niyə, nə üçün,
Ehtiyac var yenə işləsin qanun.
Bir də təsdiq edilməsə, bu işlər,
Hər an sırf təqlidə çevrilə bilər.
Bu uzun yolları burax, bir zaman,
Musa tək əsanı tərk eylə, bir an.
Çıx əminlik vadisinə sən nagah
Ağac sənə desin: «ənni ənallah».
Mühəqqiq vəhdəti tapar şühudda,
Bu ilkin nəzərdir nuri-vücudda.
Ürək mərifətdən nur-səfa gördü,
Nəyə nəzər saldı, bir xuda gördü.
Yaxşı fikir üçün təcrid bir şərtdir,
Sonra bərq saçaraq təsdiq yetişir.
Allah yol açmasa, dünyada heç kəs,
Məntiqlə heç nəyi o aça bilməz.
Çün fəlsəfi həkim qalıbdır heyran
O görmür əşyadan qeyri bir imkan.
İsbati-vacibçün eylədi imkan,
Vacibin zatında o qaldı heyran.
Gah dövrdən o əksinə seyr edər,
Gah məhbus tək silsilədə ilişər.
Ağıl ilə varlığa bərk girişdi,
Ayaqları silsilədə ilişdi.
Cümlə əşya ziddiylə edir zühur,
Haqqa nə tay, nə də bərabər olur.
Zatında nə zidd, nə tay görünər,
Bilmirəm ki, onu o necə bilər.
Mümkündə vacibdən yoxdur nümunə,
Necə bilsin onu, necə, de yenə?
Nə yazıq, şam ilə parlaq günəşi,
Biyabanda gəzər o nadan kişi.
 
https://www.azadliq.org/a/26529431.html