Güneş ve Ay Tutulması Edebiyatta ve İnançlarda Küsûf ve Husûf

Güneş ve Ay Tutulması  Küsûf ve husûf

Ay'ın yörünge hareketi sırasında Dünya ile Güneş arasına girmesi ve dolayısıyla Ay'ın Güneş'i kısmen ya da tümüyle örtmesi sonucu oluşan  doğa olayıdır. Eski edebiyatta ve dilde güneş tutulmasına küsûf denmiştir. Ay tutulması ise:    Ay, kendi yörüngesinde dolanırken, kimi zaman Dünya'nın gölgesine girer. Ay'ın, Dünya'nın gölgesine girmesi ile Güneş'ten aldığı parlaklığı kaybetmesi neticesinde oluşan hadiseye de Ay tutulması denir. Eski edebiyatta ve dilde  Ay tutulmasına  ise husûf denmiştir

Eski devrilerde Ay ve Güneş tutulmalarının nedenleri başka şeylere yorulmuş,  mesela Güneş tutulması Allah’ın gazabına yorulmuştur. Eski şiirlerden anlaşıldığına göre güneş tutulunca halkın , “Allah’ın  gazabına uğradıklarını düşündüklerini ve camilere koşuştuklarını ve Güneş tutulması geçinceye kadar camilerden çıkmayıp dua  ile tövbe istiğfar ettikleri “ [1] anlatılır.   Tutulan güneşe bakmak da yasaklanmıştır.

Hat gelince  ârız-ı dildâre  hiç etmem niğah
Mihre hengâı küsûfunda  nazar meş’umdur.       Eşref Paşa [2]

“Sevgilimin yüzünde ayva tüyleri çıkınca dönüp bakmam, çünkü  tutulmuş güneşe bakmak  uğursuzluk getirir. “

Bu beyitten sevgilinin yüzündeki tüylerini güneş veya ay tutulmasına  da benzetildiği de açıktır.

Eskilerin inançlarında  Ay ile Güneş’in tutulması iyiye işaret olara kabul edilmemiş, hayra yorulmamışlardır.  Güneş tutulmasını deprem, facia, savaş, kıtlık, salgın vb  olacağının, bu tutulmaların   felaket  habercisi olduğuna inanılmıştır.  Evrenlerin - ejderlerin – veya şeytanların güneşi veya ayı yuttuğu  veya tuttuğu düşüncesi ile  teneke veya davul  çalmak, bağırmak çağırmak ve silah sıkmak gibi bir takım batıl hareketlerin de yapıldığı bilinmektedir. Bu gürültülerin ejderleri – gökyüzü evranlarını- korkutmak ile ilgili olabileceği düşünülebilir.  Hatta   bu hadise için Küsûf namazı denilen güneş tutulduğunda cemaatle kılınan iki rekatlık bir namaz dahi vardır.  Güneş tutuldu ğunda namaz kılmak müstehaptır. Küsûf namazı için ezan okunmaz, kamet getirilmez. Namazı, Cumâ'yı kıldıran imam kıldırır. [3]Bu batıl itikatlara şiir dünyamızda da rastlanılır.

 Divan şiirinde sevgilinin yüzünün görünmemesi Güneş veya Ay  tutulmasına benzetilmiş, şairlerimiz Güneş ve Ay tutulmasına neden olan  hadiselere   daha güzel açıklamalar ve sebepler bulmuşlardır ( Hüsn-ü ta’lil)

Yüzüñe zülfüñ hicâb itme ki dir ehli nücûm
Rûm’da fitne olur ey meh tutulsa âftâb                Zaifi

Bu beyte  göre o, güneşin  tutulması nedeni  ile Anadolu(Rûm)’da bir fitne çıkacaktır. Güneşin tutulması esnasında Güneşe bakmak da hiç hayra yorulmaz.

Gün tutılur diyü kizb eyler müneccim bilemez
Kim yüzün gördi hayâdan perde tutdı âfitâb              Sabâyî

“Güneş, kendisinden  daha parlak olan sevgilinin yüzünü görünce  g utancından yüzüne perde gerer. Müneccimler ise  güneş tutulması var diye yalan söyler.”

Nûr uğurlarken ruhundan tutdı let urdı küsûf
Kararup a’zâsı çekdi çok belâyı âfitâb                               Zâtî, G.63/5 (Tarlan, 63)

“Güneş,  parlaklığını sevgilinin yüzünden çaldı. Bu sebeple  tokat Yiyen Güneş ‘in elleri ve ayakları kararıp  görünmez oldu.”

Gelince hattı o şûhun  aceb mi ah etsem
Küsûfa girdiği dem âfitâb ezan okunur.          Nabi

“Sevgilin ayva tüyleri- yüzü-  aklıma gelince  acaba ah edip bağırsam mı?  Çünkü  Güneş tutulduğu zaman  ezan okunması küsuf namazı kılınması vaciptir. “

Hat gelince  ârız-ı dildâre  hiç etmem niğah
Mihre hengâı küsûfunda  nazar meş’umdur.       Eşref Paşa

 KAYNAKÇA

[1] A. T. Onay Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Ank. 1996- shf. 246

[2] A. T. Onay Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Ank. 1996- shf. 246

[3] ÜMRAN AY, Divan Şiirinde Güneşin Sevgili Tipine Yansıması Hakkında Bir Değerlendirme, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2, İstanbul 2009, 117-162.