Haber Yazısı Türleri Özellikleri İncelikleri ve Terimleri

 

Haber yazıları gazetecilik ile ilgili bir tür olarak şekillenmiştir. Dünya tarihinde ilk gazete örnekleri Roma, belki de Yunan medeniyetine aittir. Antik çağlarda resmi binaların duvarlarına halkı bilgilendirmek için yazılar asıldığı bunların da bir çeşit gazete sayılabileceği malumdur.  Nitekim MÖ 59 yılında Roma Senatosu’nun fetihleri, siyasi gelişmeleri, toplumsal olayları ve gladyatör dövüşlerinin sonuçlarını içeren bir çeşit yazı çoğaltıp imparatorluğun değişik köşelerine dağıttıkları ve Acta Diurna[1] dedikleri bir gazete çıkardıkları bilinmektedir.  Nitekim bu gazetelerdeki yazıların da ilk haber yazıları olduğu muhakkaktır.  Nitekim antik Atina ‘da yönetimin meydanlarda duyurular paylaşması, Osmanlıların dellal çıkarması, atlı ulaklar ile menzilden menzile mektup şeklinde taşınan iletişim vb de habercilik türleridir.

Haber yazılarının iletişim kurmak, bilgi paylaşmak, olanı biteni ilgili yerlere iletmek amaçlı olduğu açıktır. Nitekim hayvanları ve bitkilerin de çeşitli şekillerde iletişim kurdukları bilinmektedir. Nitekim kuzey güney arası on binlerce km kat ederek gidip gelen leyleklerin, diğer göçmen kuşların, farklı denizlerde dolaşan balinaların, bal aramaya çıkan arıların ve karıncaların, diğer hayvan ve bitkilerin çok çeşitli şekillerde iletişim kurdukları malumdur.

İnsanlar ilk çağlardan beri dumanla, güvercinle, ateşler yakarak vb iletişimler kurmuşlar bir birlerine haber iletmişlerdir. Bu gelişmeler matbaanın Gutenberg tarafından bulunması ile gelişmiş bir evreye taşınmış, telgraf, radyo, telefon, tv ve internet ile çok süratli boyutlara taşınmıştır.

Tüm bu gelişmelere rağmen gazete ve habercilik önemi korumaktadır.

Haber, çok çeşitli olay, durum ile ilgili bilgi paylaşımıdır. Bu bilgilerin ahaliye duyurmak için yazı hale getirilmesi ise haber yazısını oluşturur.

Haber yazıları gazete, dergi, radyo, TV vb de paylaşılan bilgi iletmek maksatlı yazılar veya metinler olmaktadır. Tüm bu yayın organlarının en mühim dayanağı haber ve haberciliktir.

 

YAZI TÜRÜ OLARAK HABER

Haber yazıları, günümüzde bülten ve haber yazısı şekillerinde hazırlanır. Bülten genellikle sadece duyuru amaçlıdır ve resmi kurumlar tarafından verilir. Bu nedenle bültenlerin resimli, videolu vb olması da pek gerekmez. Lakin gazete tv, vb için hazırlanan haber paylaşım odaklı yazılarda görsel unsurlar hatta video da bulunur.Haber yazıları: a) Resmi, b) Özel, c)  ajans haberleri olarak üç kısma ayırmak mümkündür.

Resmî haberler: Devletin önemli kurumları ve devlet adamları yahut da sözcüleri tarafından hazırlanan ilan, bülten, duyuru neviden haberlerdir. Bu tip haberlerin yazanı belli edilmez. Asıl amaç iletinin kendisidir.

Özel haberler: Kişilerin kendi aralarında yaptıkları haberleşmeler ile gazete, dergi, radyo TV  lerin halka olanı biteni duyurmak için yaptıkları resmiyetle ilgisi olmayan haberler de özel haber sayılır. Örneğin filan şehirde işlenen, cinayet, filan sanatçının ölümü, filan kasabada meydana gelen heyelan gibi haberler bu kapsamdadır. Özel haberleri aktaran veya yazan kişilere muhabir denilir. Muhabirler hazırladıkları haber metinlerinin altına adlarını yazar.

Ajans haberleri :  İletişim organlarına haber temin etmek için kurulmuş kurumların ürettikleri haberlerdir. Ajanslar  haber temin etmek için kurulmuş özel ve ticari kurumlardır. Bu ajansların bazıları devlet desteki veya devlet iştirakli de olabilir. Ajansların kadrolu muhabirleri olduğu gibi özel

 

HABER YAZILARININ ÖZELLİKLERİ VE İNCELİKLERİ

Haber yazıları muhabir denilen habercilerin hazırladığı yazılardır. Muhabirler, haber değeri taşıyan hadiseleri ajanslara veya iletişim kanallarına taşıyarak halka ulaşmasını temin ile uğraşan kişilerdir. Muhabirlerin yazdıkları haber yazılarının nitelikleri ve belli kıstaslara uymak zorunluluğu vardır. Bir yazının haber yazısı olabilmesi için i gereken ilk vasıf haberi yazılacak olan olayın haber değeri taşımasıdır.

Haberciler haber değeri olan olayın nasıl olacağını şu şekilde özetler.  “Bir köpeğin adamı ısırması haber değildir. Ama bir adamın köpeği ısırması haberdir. “ Haber değeri olan bir olay i,yi tespit edilse bile yazılacak haber yazısının altı ana kuralı vardır. Bu altı kurala uyulduğu zaman ortaya bir haber yazısı çıkar. Bu altı kural ise 5 N 1 K şeklinde formülize edilmiştir.

 

HABER YAZILARINDAKİ 5 N / 1 K FORMÜLÜ

Bir haber yazısında 5 N ‘i oluşturan hususlar ilgili haberde Ne ,  Neyi?/ Nasıl?/  Niçin?/  ; Nerede? / ;Ne zaman? Yapmış sorularına verilecek olan cevaplar oluştur. 1 K  ise tüm bunları KİM yapmıştır sorusunun cevabı olmaktadır.

Bir haber yazısı tüm bu sorulara cevap verecek şekilde hazırlanır. Sonrasında ise haber yazısının çok net, açık, herkes tarafından anlaşılacak derecede sade, süssüz ve yalın olması gerekir.  İletişim kanalları haber olarak kullanacakları yazıları paylaştıklarında ajans veya muhabirlere belli bir ücret öder . Böylece habercilik ve ajans faaliyetleri ekonomik nedenlerle yapılan profesyonellik taşıyan bir meslek haline gelir.

Bu nedenle haber sunan kanallar ücretini ödedikleri haberlerin toplumun çoğunlukla ilgileneceği bir haber olmasına önem verirler. Bu defa da haberciler para kazanabilmek için ilginç veya toplumun pek çoğuna hitap edecek haber yapmak veya bulmak peşine düşer. İş böyle olunca iletişim kanalları izleyici çoğaltmak, haberciler ve ajanslar da para kazanmak için ilginç haber üretme derdine düşer.

“Adam, köpeği ısırıp öldürürse haberdir.” İlkesiyle hareket eden habercilerin, kültürle,  seyircisi az spor dalları, sanat veya edebi başarılarla ilgili haberleri bu nedenle haber değeri taşımaz. Lakin eğitim seviyesi düşük olan toplumlar karısını kesen adam, kocasını aldatan kadın, sevgilisini değiştiren artist, çıplak yakalanan şarkıcı haberlerine bayılır.  Bunlar da yetmeyince Van gölünden canavar çıktı. Kiliseyi hortlaklar bastı, Uzaylılar kuzey kutbunda gözüktü uydurma haberler de ortaya çıkar. Bu tip uydurma haberlere de asparagas haber denir.

 Netice olarak haber yazılarında en önemli özellikler 5 N / 1 K ile olayın çok net, çok basit, çok açık çok anlaşılır, çok kısa, çok yalın anlatılmış olması önem kazanır. Haber yazılarında edebiyat yapmaya kalkmak, üst düzey bir dil kullanmak,  herkesin bilemeyeceği kelimler kullanmak istenmeyen şeylerdir.

 

Haber Yazıları İle İlgili Terimler

Gazete: Politika kültür, ekonomi ve daha başka konularda haber ve bilgi vermek için yorumlu veya yorumsuz, her gün veya belirli zaman aralıklarıyla çıkarılan yayın.

Haber: 1. Bir olay ve olgu üzerine edinilen bilgi. 2. İletişim veya yayın organlarıyla verilen bilgi.

Sütun: Gazete, dergi, kitap vb. yazılı şeylerde, sayfanın yukarıdan aşağıya doğru ayrılmış olduğu dar bölümlerden her biri.

Sürmanşet: Gazetelerin birinci sayfasındaki logonun üzerinde kullanılan başlık.

Manşet: Gazetelerin ilk sayfasına iri puntolarla konulan başlık.

Muhabir: Basın ve yayın organlarına haber toplayan, bildiren veya yazan kimse.

Ajans: Haber toplama ve yayma işiyle uğraşan kuruluş.

Tekzip: Yalanlama

Asparagas: Şişirme haber

Sansasyonel: Dikkat çeken, çarpıcı, beklenmedik.

 

[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Gazete