HACE NEDİR VE DİVAN ŞİİRİNDE HACE - HOCA

 

Osmanlıca yazılışı hace : حاجة

Kelimenin sözlüklerdeki anlamları:  Hoca, bilgin, öğretmen, çelebi, sahip, muallim, profesör şekillerindedir. 

Farsça hoca anlamındaki bu kelime eski dilde kelime anlamlarının yanında Hoca, efendi, sahib, muallim, aile reisi anlamlarında ve lakap olarak kullanılmıştır.  Bu nedenle çok sayıda şaire, meslek erbaplarına ve tarikat şeyhlerine hâce lakabı takılmıştır.  Hâce  Ahmet Yesevi  ,  Hâce Mesut ( Hoca Mesut' ,  Hâce Muhammed Lutfî Efendi, Hâce Abdullah Herevi  gibi.

Hâce kelimesi hâce ve hâcegan şeklinde İslam devletlerinde, makam veya nüfuzu belirlemek amacıyla büyük vezirlere, nüfuzlu şahıs, nüfuzlu devlet memuru hoca, muallim, önemli kâtip, önemli tacir anlamı ile terim anlamlarda da kullanılmıştır.   Örneğin padişahların hocasına  hâce-i sultani denmiştir. Hâce-i Sultaninin diğer adı ise “ Lala” dır.

Divan şairleri de hâce kelimesini bu değişik anlama çerçeveleri içerisinde hoca, öğretmen, muallim, şeyh, büyük memur veya tüccar manalarında da kullanmışlardır.

Ḫācesinden dün elif ezberleyen dür-dānecik
El irişmez şimdi bir serv·i ẖırāmān oldı gel       Necati

Necati’nin bu beytinde hâce öğretmen muallim, öğretici, hocası manalarında kullanılmıştır.

"Sanma ey hâce ki senden zer ü sîm isterler,
Yevme lâ yenfeu da kalb-i selîm isterler."            Ruhi

"Zannetme ki yarın kıyamet gününde senden altın ve gümüş isteyecekler; mal ve evladın fayda vermediği o günde senden arınmış bir kalp isteyecekl

Ruhi’nin bu şiirnde ise Hâce kelimesinin nüfuzlu zengin tüccar anlamında kullanıldığı açıktır.

Hace kelimesi softa, imam anlamında da kullanılır. Bu manada kullanıldığında hâceler takiyye yapan, cennete gitmek için ibadet eden, çıkarı için  Müslüman olmuş, iki yüzlü, takiyyeci , ham ve kuru softa olarak  belirtilir.

Ey hace sen bizi cahil mi sandın
Biz ledün ilminin ulemasıyız
Bizi mezhebine dahil mi sandın
Biz Beni İsrail enbiyasıyız         Harabi Baba ( Ahmet Edip) [1]

Ey hâce sanma sen bizi şehvet esîriyüz
Dîdâr hakkı aşk u mohabbet esîriyüz       Hayreti[2]

Bu tip hâceler mala mülke dünya malına tamah eden dejenere olmuş hocalardır.

Mala magrûr olma ey hâce ki dünyâ diyen
Sencileyin nice baykuş uçuran vîrânedür         Necati

Ey Hâce dünya malı ile mağrur olma ki bu dünya, senin gibi mala servete mağrur olan baykuşları uçuran bir viranedir:

Hace kelimesi Şeyh anlamında da kullanılmıştır.

Münacaat etti miskin Hace Ahmet,
İlahi kıl bütün insanlara rahmet.            Ahmet Yesevi[3]

 KAYNAKÇA

 

• [1]
• [2]
• [3]