Hagop Baronyan,  İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti

İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti,  Ermeni asıllı tiyatrocu ve gazeteci Osmanlı vatandaşı, Hagop Baronyan’ın  (1843, Edirne – ö. 1891) yazmış olduğu bir gezi ve gözlem kitabıdır.

Hagop Baronyan, 1843 yılında Edirne’de fakir bir Ermeni ailesinin çocuğu olarak dünyaya gelmiş,  ilk ve ortaokulu Edirne’deki Ermeni okullarında tamamlamıştı. [1] Edirne de iken bir yıl kadar da Rum okullarında eğitim görmüş [2] bu sayede Ermenice, Rumca ve Osmanlı Türkçe'sini iyi düzeyde öğrenmişti

İstanbul'daki ilk yıllarında sekreter, aktar, öğretmen olarak çeşitli işlerde çalışan yazar Fransızca ve İtalyancayı da kendi kendine öğrenmiş, basın ve yayın dünyası ile yakın ilişkiler kurmayı başarmıştı.

İstanbul'daki Ermeni cemaatleri ile kurduğu bu ilişkiler sayesinde yazarlık hayatına başlayan yazar“Ermenilerin Molieri” olarak ün salan bir oyun yazarı olmayı başarmıştı. [3]

Arevelyan Adamnapuyjn  (Şark Dişçisi) 1865 adlı oyunu ile üne kavuşmuş olan Hagop Baronyan,  İstanbul'daki Ermeni Cemaatinin sorunları ile ilgili birçok yazılar yazmıştı.

1874′te  çıkarmaya başladığı Tiyatro adlı Türkçe mizah gazetesini; 6 Nisan 1874′te çıkardığı Ermenice-Osmanlıca olarak iki dilde yazılmış olan  “Tadron” adlı dergileri ile sürdürdü. Bunlardan başka, Luys ( Işık),  Dzidzag( Tebessüm), Khigar ( Bilgiç) gibi dergilerde çıkaran yazar bu dergilerde kendi yazılarını ve oyunlarını da yazdığı gibi o devride yazılmış, tercüme veya adapte edilmiş oyunları da yayımlamıştı.  Devrinin çeşitli gazetelerinde başyazarlık da yapan Hagop Baronyan’ın yazdığı oyunlar II. Abdülhamit devrinde sansür ve baskılara uğramış eserleri bu nedenle hayatı süresince yayımlanamamıştı.

İstanbul’daki Ermeni papazlarının, kiliselerin, Ermeni ahalisinin sosyal yaşantılarına mizahi bir dille hicveden yazar bu eserini de İstanbul’un mahallerini anlatmaktan ziyade İstanbul’un çeşitli semtlerinde yaşayan Ermeni ahalisi hakkında çeşitli bilgiler vermek için yazmıştır.

Eserde 1880 li yıllardaki Ermenilerin semt semt hane sayısını, nüfus bilgilerini, onların sosyal hayatlarını, okullarını kiliselerinin durumlarını, okula giden öğrencilerini,  İstanbul’un çeşitli semtlerindeki Ermeni kiliselerinin ve okullarının maddi sorunlarını, gelir ve giderlerini, cemaatin okullara ve kiliselere olan ilgisini, kilise ve okulları yöneten papazların  ve yöneticilerinin halkla ilişkilerini vb detayları ile ama mizahi ve hicivli bir dille yazmıştır.

Eser, 19. Yy’ın ikinci yarısında İstanbul’un hangi semtinde ne kadar Ermeni var, ne şartlarda yaşıyorlar, kilise ve okulları ne durumda, semt semt hangi sosyal faaliyetler içindeler, hangi semtteki Ermeniler, hangi işlerle ve mesleklerle uğraşıyorlar, gençler, kadınlar, kızlar ve erkekler neler yapıyorlar sorularına detaylı cevaplar vermektedir.  

Yazar, 19. Asır ikinci yarısındaki İstanbul yaşamını tüm yönleriyle ele almış, o devirdeki toplumsal kuruluşlar, papazlar, rahipler, din adamları, çeşitli mesleklere mensup kişiler, tüccarlar, hekimler, o devirdeki aile yapıları,  Ermeni cemaatine mensup kişilerin alışkanlıkları, kiliseye, okullara olan ilgisizliklerini alaycı bir dille  eleştirmiştir.

Eser, daha ziyade Ermeni ahalisi hakkında bilgiler vermek amaçlı yazılmış olsa da 19. Yy’ın ikinci yarısındaki İstanbul hakkında çok detaylı bilgiler vermesi açısından sosyal, kültürel ve  o yıllardaki gündelik hayat hakkında çok değerli bir dokümandır.

“İstanbul Mahallelerinde Bir Gezinti'de XIX. yüzyılın ikinci yarısının İstanbul'unda 34 mahallenin toplum yaşantısı, mahalle hayatı oldukça kuvvetli bir mizahi dille anlatılıyor. Ermeni ileri gelenlerinin Ermeni toplumunun sorunlarına ilgisizliği, zengin fakir ayrımının yarattığı çelişkiler, kadın erkek ilişkileri, kilisenin mahalle hayatı üzerindeki hegemonyası, ince ve keskin gözlemlerle aktarılıyor.

Baronyan, rengini, "siluetini" ve hatta halklarını büyük ölçüde kaybetmiş bir şehrin mazisine başka bir gözle bakmamızı sağlıyor.”  (Tanıtım Bülteninden)[4]