HALK HiKÂYELERiMİZ HAKKINDA YAPILAN AKADEMİK ÇALIŞMALAR

Halk hikâyeleri hakkında yapılan çalışmalar kronolojik olarak þu sırayı takip eder.

İlk çalışmalar yabancı Türkologlar tarafından yapılmıştır. İlk çalışmayı Ignacz KUNOŞ, “Türkische Volksromane in Klein-Asien” adlı eseriyle yapmıştır. Eserde Köroğlu, Şah İsmail, Mahmut ile Elif, Melikşah, Âşık Garip, Derdi yok ile Zülfisiyah gibi hikâyeler konularına göre tasnif edilmiştir.1.

Otto SPIES, “Türkische Volksbücher” adlı çalışmasında, bazı hikâyelerimizi incelemiş, Melikşah ile Güllühan, Asuman ile Zeycan adlı hikâyelerimizin metnini vermiştir.2 

Dr. Hans August FISCHER, aynı yüzyılda “Şah İsmail ile Gülizar” adlı hikâyemizin çeşitli varyantları üzerinde bir çalışma yapmıştır.3.

G. RAQUETTE, 1930 “Tahir ile Zühre” hikâyesini yayımlamıştır.

Fuat KÖPRÜLÜ, hikâyelerimizin üzerinde çalışmalar yapan ilk Türk araştırmacısıdır. “Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman” adlı eseri bu alandaki ilk çalışmadır.4

Pertev Naili BORATAV’ın, “Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği”adlı eseri halk hikâyelerimiz üzerinde yapılan ilk ciddi çalışmadır. Boratav eserde halk hikâyelerinin, mevzu, şekli, dil ve üslubu, diðer halk edebiyatı türleriyle ilişkisi, hikâyenin doğuşu, yapısı, tarihle ilgisi, tasnifi üzerinde durmuş Gül ile Alişir, Köroğlu, Celali Bey’le Mahmut Bey hikâyelerinin metinlerini vermiştir.5 

Pertev Naili BORATAV ,1931 yılında “Köroğlu Destanı” adlı bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmada Köroğlu’nun muhtelif varyantlarının mukayesesi yapılmıştır.6 

Mustafa Nihat ÖZÖN, 1936 yılında “Türkçede Roman” adlı eserinde, hikâyelerimizi sınıflandırıp, kimi hikâyelerimizin özetlerini vermiştir7.

Şükrü M. ELÇİN, 1949 yılında “Kerem ile Aslı hikâyesini yayımlamıştır.8 .

İlhan BAŞGÖZ, 1949 yılında “Biyografik Türk Halk Hikâyeleri” adlı eserini doktora tezi olarak hazırlanmış ve Türk halk hikâyeleriyle, Arap, Fransız, İngiliz halk hikâyelerini karşılaştırmıştır.9.

Wolfram EBERHARD, “Mistrel Tales, From Southeastren Turkey” adlı eserinde Güney Anadolu’dan derlediği beş hikâyeyi, Ali Paşa, Köroğlu,Hurşit ile Mahmiri ,Kozanoğlu, Elbeylioğlunu tahlil etmiştir10 .

Prof. Dr. Mehmet KAPLAN danışmanlığında Ass. Mehmet AKALIN ve Ass. Muhan BALİ, Köroğlu Destanı adlı eseri yayımlamışlardır.11.

Halk edebiyatı asistanlarından Muhan BALİ ,”Erçişli Emrah ile Selvi Han” adlı mukayeseli çalışmasını 1973 te yayımlamıştır.12.

Dr. Fikret TÜRKMEN, 1972 yılında “Âşık Garip Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Çalışma” adlı eserini yayımlar. Âşık Garip’in varyantları üzerinde durup, mahiyetini, teşekkülünü, tasnifini, yapısını ve şiirleri üzerinde mukayeseleri yapmıştır.13 .

Doç. Dr. Fikret TÜRKMEN ,”Tahir ile Zühre” hikâyesinin yirmi iki varyantı üzerinde durarak yaptığı çalışmada, bir yazma, bir de Behçet Mahir’den derlenen sözlü derlemeyi yayımlamıştır.14

Ali Berat ALPTEKİN, “Kirman Şah Hikâyesi Üzerinde Bir Çalışma”adlı bir doktora ön çalışması gerçekleştirmiştir 15 .

Zeynelabidin MAKAS, “Yaralı Mahmut ile Mahbub Hanım” Hikâyesini hazırlamıştır. 16 .

Doç. Dr. Ensar ASLAN, “Yaralı Mahmut Hikâyesi Üzerinde Bir Çalışma “adlı eserinde, epizot bakımından varyantlarını karşılaştırıp konusu, kaynağı, teşekkülü, motifleri, şiirlerinin mukayesesi üzerinde durarak iki varyantının metnini vermiştir17.

Şükrü ELÇiN, “Halk Edebiyatına Giriş” adlı eserinde Hikâyelerimizi kültür tarihi bakımından incelemiş bazı tasniflere tabi tutmuştur. Hikâyeleri Türk, Arap, İslam, İran, Hint kaynağından gelenler olarak üç kolda toplamıştır.18 .

Doðan KAYA, “Mahmut ile Nigâr Hikâyesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma adlı eserinde bu hikâyemizin konusu, teşekkülü, tasnifi, yapısı, şiirlerinin mukayesesi, karşılaştırmaları üzerinde durmuştur.19 .

Tüm bu çalışmaların yanı sıra özellikle Erzurum Atatürk Üniversitesinde lisans tezi olarak pek çok derlemeler yapılmıştır. Doç. Dr. Ali Berat ALPTEKİN, “Türk Üniversitelerinde Yapılan Talebe Tezlerindeki Halk Hikâyeleri Bibliyografyası” adlı eserinde sözü edilen çalışmaların listesini vermiştir 20.

·         1 Ignaz KUNOŞ, Türkische Volksromane in Klein-Asien, Budapeşte, 1892-1893. s. 453-468.

·         2 Dr. Otto SPIES, Türkische Volksbücher, Leibzig, 1929. (Türk Halk KitaplarI, Çeviren, Behcet GÖNÜL), Ýstanbul, 1941.

·         3 Dr. Hans Augus FISCHER, Sah İsmajil und Gülüzar, Ein Türkscher Volksromane, Leibzig, 1929.

·         4 Fuat KÖPRÜLÜ, Kayııkçı Kul Mustafa ve Genç Osman Hikâyesi, İstanbul, 1930.

·         5 Pertev Naili BORATAV, Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliði, Ankara, 1946.

·         6 Pertev Naili BORATAV, Köroğlu Destanı, İstanbul, 1931.

·         7 Mustafa Nihat ÖZÖN, Türkçede Roman, İstanbul, 1931.

·         8 Şükrü Murat ELÇİN, Kerem ile Aslı Hikâyesi, Ankara, 1949.

·         9 İlhan BAŞGÖZ, Biyografik Türk Halk Hikâyeleri, DTCF, Doktora Tezi, Ankara, 1949.

·         10 Wolfram EBERHARD, Mistrel Tales From Southeastren Turkey, Berkeley, California, 1955.

·         11 Prof. Dr. Mehmet KAPLAN, Mehmet AKALIN, Muhan BALİ, Köroğlu Destanı,Ankara, 1973.

·         12 Muhan BALİ, Ercişli Emrah ile Selvi Han Hikâyesi, Ankara, 1973.

·         13 Dr. Fikret TÜRKMEN, Âşık Garip Hikâyesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Ankara, 1974.

·         14 Doç. Dr. Fikret TÜRKMEN, Tahir le Zühre, Ankara, 1983.

·         15 Ali Berat ALPTEKİN,Kirman Şah Hikayesi Üzerine Bir Çalışma , Doktora Ön Çalalışması, Erzurum,1980

·         16 Zeynelabidin MAKAS, Yaralı Mahmut ile Mahbub Hanım Hikâyesi, Doktora Ön Çalışması Erzurum, 1979.

·         17 Doç. Dr. Ensar ASLAN, Yaralı Mahmut Hikâyesi, Dicle Üniversitesi Yayınları, ? 1990.

·         18 Şükrü ELÇİN, Halk Edebiyatına Giriş; Ankara, 1981.

·         19 Doğan KAYA, Mahmut ile Nigâr Hikâyesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir Araştırma, Ankara, 1993.

A- HALK HiKÂYELERİNİN KONUSU VE TASNİFİ

Türk halk hikâyelerinin konusu hakkında bugüne kadar sayısız çalışmalar yapılmıştır. Hikâyelerimiz birçok bilim adamımız tarafından konuları bakımından tasnif edilmişlerdir.

Ignacz KUNOŞ, Nihat Sami BANARLI, İsmail Habib SEVÜK, Hikmet İLAYDIN, Mustafa Nihat ÖZÖN, Pertev Naili BORATAV, Memmed Hüseyin TAHMASB, Edmond SAUSSEY, gibi araştırmacıların bazı tasnif denemeleri vardır. Fakat henüz bu konu kesin bir sonuca bağlanamamıştır.

Ignacz KUNOŞ, halk hikâyelerini konuları bakımından þöyle bir tasnife tabi tutmuştur.

a. Kahramanlık hikâyeleri,

b. Saz şairlerinin romanı,

c. Saz şairlerinin kahramanlık roman olarak ayırır.21 .

Nihat Sami BANARLI22 , Ignacz KUNOŞ’un bu tasnifini esas alarak bir başka tasnif yapar.

a. Menkabevi kahramanlık hikâyeleri,

b. Aşk hikâyeleri,

c. Klasik edebiyattan doğma hikâyeler.

Bu tasniflere rağmen bazı eksiklikler göz önünde bulundurularak yeni tasnifler gerekmiş ve yeni tasnifler de yapılmıştır. İsmail Habib SEVÜK buna göre şöyle bir tasnif daha yapar.23 .

a. Büyük halk hikâyeleri :( Kerem ile Aslı, Şah İsmail),

b. Bozlaklar.

SEVÜK’ün bu tasnifinde nesir ve nazım hikâyelerimize yer vermemesi eksiklik olarak görülür.

Bu tasniflerin içerisinde Edmond SAUSSEY’in tasnifi dikkate değerdir24 .

a. Menşelerle ilgili menkabeler (Oğuz menkabesi)

b. İslami karakterde olanlar (Battal, Hamza, Ali gibi.)

c. Gezici şairlere ait hikâyeler

Bu tasniflerin yanında Hikmet İLAYDIN’ýn tasnifini de belirtmek gerekir.

a. Dinì mevzular, b. Destanì ve millî mevzular, c. Âşıkâne mevzular (Leyla ile Mecnun)25 .

Bu tasniflere Pertev Naili BORATAV 26 başka bir açıdan yaklaşıp hikâyeleri şöyle tasnif etmiştir:

I. Kahramanlık hikâyeleri:

A. Köroğlu kolları( Tahminen 700 kol ve 24 adet)

B. Köroğlu hikâyesinin dışında kalan diğer kahramanlık hikâyeleri:

1. Köroğlu dairesine girenler.(Celali Bey, Mehmet Bey ve Kirman Şah)

2. Diğer hikâyeler:(Eşref Bey, Salman Bey, Latif Şah, Cihan ve Abdullah, Arslan Bey, Mustafa Bey, Ahmet Han, Şah İsmail, Beyböyrek, Haydar Bey, Hurşit Bey, Yaralı Mahmut)

II. Aşk Hikâyeleri:

A. Kahramanları muhayyel olanlar: (Mirzeyi Mahmut, Ülfetin, Derdiyok ile Zülfüsiyah, Elif ile Mahmut)

B. Aşk şairlerinin hikâyeleşmiş hayatlarını anlatılanlar.

1. Yaşadıkları rivayet olunan âşıkların hayatları etrafında anlatılanlar: (Ercişli Emrah ile Selvi Han, Âşık Garip, Tufarkanlı Abbas, Âşık Kerem, Kurbani, Tahir Mirza)

2. Yaşadıkları muhakkak olanlar: (Âşık Ali İzzet, Sümmani, Gökçeli Ali Asker, Dikmentaşlı Dede Kasım, Kara Gelin, Posoflu Fakiri, Karacoğlan, Vüdad-ı Hasta)

C. Bu kategoriye girmeyenler:

Serküşte veya Kaside olarak adlandırılan hikâyelerdir.

1. Aşk maceraları: (Ali Şir, Gündeşlioğlu, Hasan ile Mihrican, Fürkan)

2. Kaçaklara ve kabadayılara ait olanlar: (Kaçak Nebi, Deli Yusuf vb.)

Hikâyenin tasnifi üzerinde yapýlan en son çalışma Memmed Hüseyin TAHMASB’a aittir. TAHMASB’ın yaptığı tasnifle, BORATAV’ın tasnifleri arasında bazı farklılıklar bulunur. TAHMASB’ın tasnifi şu şekildedir.

I. Gehramanlıg Destanları:

A. Gedim bahadırlıg destanları: Seherli nagıllar, esatiri görüşlerle seslenen gehramanlıg destanları.

B. Tarihi hadiselerle seslenen gehremanlıg destanları

C. Adi gehramanlıg destanları.

II. Mehebbet Destanları:

A. Mehebbetle gehramanlıg hududlarýna dayanan destanlar,

B. Esli Mehebbet destanları.

1. Nağıllara bağlı mehebbet destanları

2. Gedim eposlara bağlı mehebbet destanları

3. Yazılı edebiyata bağlı mehebbet destanları

4. Orjinal mehebbet destanları

C. Mecazi mehebbetle hasredilmiş destanlar

1. Astral destanlar,

2. Remzi destanlar.

III. Aile, Ehlag Destanları27 .

KAYNAKÇA 

·         21 Ignacz KUNOŞ, Türkische Volksromane Klein Asien Ungurische. Revue, 1892-1893.

·         22 Nihat Sami BANARLI, Altı Ok, Sayı 22, s. 19-22. (P.N. BORATAV, Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, s. 25’den naklen)

·         23 İsmail Habib SEVÜK, Edebiyat Bilgileri, İstanbul, 1943, s. 150.

·         24 Edmond SAUSSEY, Litterature Populaire Turque, s. 5.

·         25 Pertev Naili BORATAV, Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, Ankara, 1946. s 27.

·         26 P. Naili BORATAV , a. g. e. , s. 26 - 30.

·         27 Dr. Ali Berat ALPTEKİN “ Azerbeycan Halk Hikâyeleri” Türk Folkloru, S.54. 1984.

 

·         20 Ali Berat ALPTEKİN, Türk Üniversitelerinde Yapılan Talebe Tezlerindeki Halk Hikâyeleri Bibliyografyası, Türk Dünyası Araştırmaları. S.23, İstanbul, 1983.

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya s_kuzucular@hotmail.com