Hatipoğlu Mehmed Hayatı Eserleri

08.06.2012



HATİPOĞLU MEHMET

Asıl adı Mehmet soyadı Hatipoğlu’dur. Eserlerinde Hatipoğlu anlamına gelen İbn Hatip mahlasını kullanmıştır.

Hatiboğlu’nun hayatı hakkında elimizde kesin bilgi mevcut  değildir. Mevcut bilgiler, eserlerinden anlaşılabildiği kadardır.  Bilgilerin pek çoğu da M.1427’de yazıp II. Murad’a sunduğu Ferahnâme adlı eserinden elde edilmektedir.  Ferahnâme’deki  şu beyitten anlaşıldığına göre Hatiboğlu’nun doğum yeri, Germiyan  Beyliği dâhilinde bulunan kal'a-i Honas (Denizli'nin Honaz  kasabası)tır. 

Mevlûdı hem kal’a-i Honas’dur 
Germiyan mülkinde bellü hâsdur  (Ferahnâme)

Şair Hatiboğlu’nun  doğum tarihi hakkında da ihtilaflar mevcuttur. İ.Hikmet Ertaylan'a göre Hatiboğlu, H. 789 (M. 1387)'da dünyaya gelmiş olmalıdır. [1] Şairin iyi bir eğitim gördüğü Arapçayı iyi düzeyde öğrendiği çevirilerini yaptığı eserlerinden bellidir. Buna mukabil nerelerde eğitim gördüğü bilinmemektedir.

 Mustafa Erkan  ise, Letâyifnâme'deki  "Geçdi kırk yıl işte ömründen nisâb" ifadesini dikkate alarak onun  H. 777 (M.1375)'de dünyaya geldiğini söyler. Hatiboğlu’nun  ölüm  tarihiyle ilgili olarak ise kaynaklarda herhangi bir bilgiye  rastlanmamaktadır.[2]
 
Fuad Köprülü, II. Murad devrinde Hatiboğlu lâkabıyla tanınan  bir  şaire önemli tezkirelerde ve sair kaynaklarda rastlanmadığını  ancak, aynı devirde Hatiboğlu lâkaplı ve bir âlim olan Mevlâna  Tâcüddin  İbrahim’den söz edildiğini düşünüyorsa da [3]İ. Hikmet Ertaylan, Hatiboğlu ile Mevlâna Tâcüddin  İbrahim’in farklı şahsiyetler olduklarını iddia etmektedir. [4]

 Hatiboğlu, Bahrü’l - Hakâyık’ta   ibn-i hatîb  ve  hatîb oglı  mahlaslarını kullanmıştır: 


irişse rahmetüñ ibn-i hatîbe 
çu derdlü gişi derdin dir tabîbe     (BH.58) 

dürişi gör hatîb oglı bu tuşde 
hebâ olmaz emeklerüñ bu işde (BH 1322)

Doğum ve ölüm tarihleri kesin olmasa da Mustafa Erkan'a göre 1435 yılından sonra ölmüş olmalıdır. Çünki, Ferrahname'nin bir nüshasını Germiyan Beyi  İsfendiyar Bey'e  1435 yılında teslim etmiştir. [5] Eldeki kaynaklara göre Hatipoğlu'nun Germiyan sahası bir şair olarak yetiştiğini, Konya, Karaman ve Maraş illerinde bir müddet kaldığını veya oralara da ziyarette bulunduğunu göstermektedir. Ferahname adlı eserini   adlı eserini  II.Murat'a takdim ettiğine göre de (1426)  Osmanlı sahasında da iltifat gördüğü veya bir müddet kaldığı ortaya çıkmaktadır.[6] Ferahname adlı eserini bir yıl son ra da Karamanoğlu İbrahim Bey'e takdim eder. [7]

Mustafa Erkan'a göre Hatipoğlu kuvvetli bir edebi şahsiyet olarak belirememiştir. Eserlerindeki nazım ve aruz kalıbı hatalarını sade, samimi, içten ama kolay söylediğini, şiirlerini edebi bulmadığını söylemektedir. Nizami Gencevi,Sadi Şirazi, Gülşehri, Dehhani , Şeyhoğlu, Aşık Paşa ve Elvan Çelebi'yi örnek alan Hatipoğlu Mehmet, Ehli sünnet akidelerini öğretmeye çalışan didaktik ve basit bir uslupla yazan  bir şairdir. Çok önemli şairleri kendisine rehber edinmesine rağmen eserlerini manzum yazmış olmasına rağmen aruz kusurlarına sık sık düştüğü, aruz  kalıplarını iyi kullanmadığı, kuru  ve sıradan yazmış olmaktan kurtulamadığı dikkat çeker.

Sade bir dille yazan şairin  eserlerinde sanat kaygısı gütmediği, öğreticiliğe ve öğretmeye önem verdiği içeriği sanattan önemli gördüğü söylenebilir. 

Hatiboğlu çok sâde dil ile sanat gayesi gütmeyen, dil ve kültür tarihi bakımından önemli olan eserler yazmıştır.

Hatipoğlu  üzerinde  Fuat Köprülü, Gyula Nimetz, Mustafa Erkan, İ. Hakkı Ertaylan, gibi araştırmacıların kayda değer çalışmaları olmuştur.  Elimize üç eseri ulaşan şairin eserleri mesnevi tarzında kaleme alınmıştır. Türk edebiyatın 15 yy daki önemli mesnevi yazarlarından olan şairin eserleri özellikle dil incelemeleri bakımından önem taşır. Bu mesnevilerin kültür tarihimiz bakımından da önemi büyüktür.

Hatiboğlu’nun elimizde üç eseri vardır

ESERLERİ 

1. LETÂYİFNÂME 

 (1414) Hatiboğlu'nun Yıldırım Bayezid devri âlimlerinden İbnî Berkî'nin Arapça  Sûre-i Mülk Tefsîri'nin manzum çevirisidir.  Aruzun "fâilâtün fâilâtün fâilün" kalıbı ile yazılan 3910 beyitlik eser H. 817 (1414) yılında tamamlanmıştır. Eserin kime sunulduğu belli  değildir. [8]Bu eserini kırk yaşındayken yazdığı bu eserin bir yerinde " Geçti kırk yıl işte ömründen hisap" şeklindeki bi,r beytinden anlaşılır.[9]Bu eser Arapça yazılmış olan Sure-i Mülk adlı eserin Türkçe yazılmış manzum çevirisidir. Diğer eserleri gibi dini didaktik konulu bir eserdir. (5)

2. FERAHNÂME 

829 (1426) yılında tamamlanan eser, Darîr'in “Yüz Hadis ve Yüz Hikâye” tercümesinden faydalanılarak meydana getirilmiş 6091 beyitlik didaktik bir mesnevidir. Aruzun "fâilâtün fâilâtün fâilât (fâilün)"  kalıbıyla yazılmıştır.   Eserin iki ana nüshası vardır. Birisi H. 829’da II. Murad’a yazılmış ve arz edilmiştir, diğeri ise Karamanoğullarından  İbrahim Bey adına yazılmış ve H. 830’da  İbrahim Bey’e sunulmuştur. Her ikisinin de pek çok nüshası bulunmaktadır: Macar Akademisi Kütüphanesi’nde H. 928 tarihli, Kayseri Raşit Efendi Kütüphanesi’nde H. 990 tarihli, Afyon Gedik Ahmed Paşa Kütüphanesi’nde daha yakın tarihli bir nüsha bulunmaktadır. Eser üzerine bir doktora tezi hazırlanmıştır. [10]Ferahname nasihat konulu dini didaktik bir eserdir.Hatipoğlu eserin bir yerinde asklının Arapça yazılmış bir eser olduğunu kendisi beyan eder. 100 hadis ve 100 hikâyeden meydana gelmiş dinî, didaktik bir mesnevi olup 6.000 beyit ihtiva eder. Arapça bir eserden ge­nişletilerek tercüme edilmişti. J. Nemeth tarafından ilk de­fa tanıtıldı (Das Ferah-nâme der Ibn Hatib, Le Monde orien-tal, 1959). Sonra F. Köprülü bir makale yazdı (Türkiyat Mec­muası, II).]

Eserde Klâsik mesnevî tertibine uyulmuş ve Elyazması halindedir (Sü-leymaniye Hacı Mahmud Ef. Bl. No: 3326).] 


3. BAHRÜ'L-HAKÂYIK 

Hatiboğlu’nun ilk eseridir. Hatiboğlu bu eserini  İ. Hikmet Ertaylan’a  göre yirmi üç yaşında iken, Mustafa Erkan’a göre ise otuz beş yaşında iken yazmıştır.  [11]
Bahrü’l-Hakâyık, Hacı Bektaş-ı Veli’nin Arapça olarak yazılmış olan Makâlât’ının manzum tercümesidir. [12]Mustafa Erkan'a göre bu eser, Maraş ve Elbistan Hakimi Dulkadiroğlu Nasıruddin Mehmet Beye Takdim etmiştir.

garaz yokdur bu söz içinde i yâr 
makâlâtdan kılurvan bunı tekrâr (BH. 104)

bihamdillah ki nazm oldı makâlât 
okuyanlarda hîç kalmaz sekâlet (BH. 1284)


Eser 60 varaktır.1356 beyit bulunmaktadır. Her biri kendi içinde çeşitli kısımlara ayrılan sekiz ana bölümden meydana gelen  eser aruz vezninin  mefâîlün mefâîlün mefâil (fa’ûlün)  kalıbıyla  yazılmıştır. Eserde yer yer kelime oyunlarına rastlanır. Aruz hataları  oldukça çoktur.   Eser, dili itibariyle Eski Anadolu Türkçesinin özelliklerini  taşımakta olup dili sadedir. Arapça ve Farsça unsurlar aynı dönemdeki  diğer eserlere kıyasla oldukça azdır. Bu eser Hacı Bektaş-ı Veli'nin mensur olarak yazdığı Makalat isimli mensur eserinin mesnevi olarak tercüme edilmiş halidir. [13] İ. Hakkı rtaylan Bu eseri 1960 yılında  tıpkıbasım olarak yayımlamıştır. [14]
[Dinî, öğretici bir eserdir. Bâzı âyetler açıklanır. 1409 da yazılan dini diaktik bu eser "Mefâilün mefâilün feû-lün" vezni ile yazılmış 1465 beyitlik bir  mesnevîdir.  İ. H. Ertaylan bu mesnevînin tıpkıbasımını bir önsöz ilâve­si ile yayımladı (1960). Tenkitli metni Esat Coşan tarafından hazırlandı ama bastırılmadı.] [15]


Kaynakça

 

[1] İ. Hikmet Ertaylan,  Hatiboğlu- Bahrü’l-Hakâyık,  İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul  1960, s. 2.

[2] Prof. Dr. Mine Mengi, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ, Yayınları, Ankara, 1997

[3] Fuad Köprülü, Hatiboğlu Md., Türkiyat Mecmuası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1967, s.192.

[4] İ. Hikmet Ertaylan,  Hatiboğlu- Bahrü’l-Hakâyık,  İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul  1960, s. 2.

[5] Mustafa Erkan, Hatipoğlu ( Maddesi), İslam Ansiklopedisi, C. 16, shf. 461-462, İstanbul, 1997

[6] Mustafa Erkan, Hatipoğlu ( Maddesi), İslam Ansiklopedisi, C. 16, shf. 461-462, İstanbul, 1997

[7] Mustafa Erkan, Hatipoğlu ( Maddesi), İslam Ansiklopedisi, C. 16, shf. 461-462, İstanbul, 1997

[8] Selcen ÇİFÇİ, XV. YÜZYIL ŞAİRİ HATİBOĞLU ve BİR MESNEVİSİ: BAHRÜ'L-HAKÂYIK, .aku.edu.tr/AKU/DosyaYonetimi/SOSYALBILENS/dergi/I

[9] Mustafa Erkan, Hatipoğlu ( Maddesi), İslam Ansiklopedisi, C. 16, shf. 461-462, İstanbul, 1997

[10] Selcen ÇİFÇİ, XV. YÜZYIL ŞAİRİ HATİBOĞLU ve BİR MESNEVİSİ: BAHRÜ'L-HAKÂYIK, .aku.edu.tr/AKU/DosyaYonetimi/SOSYALBILENS/dergi/I

[11] Mustafa Erkan, agy.

[12] Selcen ÇİFÇİ, XV. YÜZYIL ŞAİRİ HATİBOĞLU ve BİR MESNEVİSİ: BAHRÜ'L-HAKÂYIK, .aku.edu.tr/AKU/DosyaYonetimi/SOSYALBILENS/dergi/I

[13]Selcen ÇİFÇİ, XV. YÜZYIL ŞAİRİ HATİBOĞLU ve BİR MESNEVİSİ: BAHRÜ'L-HAKÂYIK, .aku.edu.tr/AKU/DosyaYonetimi/SOSYALBILENS/dergi/I

[14] Mustafa Erkan, agy.

[15] Divan ve mesnevi şairlerinden hatipoğlu https://www.webhatti.com/edebiyat-turkce/573038-divan-ve-mesnevi-sairlerinden-hatipoglu.

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar