08.06.2012
HATİPOĞLU MEHMET
Asıl adı Mehmet soyadı Hatipoğlu’dur. Eserlerinde Hatipoğlu anlamına gelen İbn Hatip mahlasını kullanmıştır.
Hatiboğlu’nun hayatı hakkında elimizde kesin bilgi mevcut değildir. Mevcut bilgiler, eserlerinden anlaşılabildiği kadardır. Bilgilerin pek çoğu da M.1427’de yazıp II. Murad’a sunduğu Ferahnâme adlı eserinden elde edilmektedir. Ferahnâme’deki şu beyitten anlaşıldığına göre Hatiboğlu’nun doğum yeri, Germiyan Beyliği dâhilinde bulunan kal'a-i Honas (Denizli'nin Honaz kasabası)tır.
Mevlûdı hem kal’a-i Honas’dur
Germiyan mülkinde bellü hâsdur (Ferahnâme)
Şair Hatiboğlu’nun doğum tarihi hakkında da ihtilaflar mevcuttur. İ.Hikmet Ertaylan'a göre Hatiboğlu, H. 789 (M. 1387)'da dünyaya gelmiş olmalıdır. [1] Şairin iyi bir eğitim gördüğü Arapçayı iyi düzeyde öğrendiği çevirilerini yaptığı eserlerinden bellidir. Buna mukabil nerelerde eğitim gördüğü bilinmemektedir.
Mustafa Erkan ise, Letâyifnâme'deki "Geçdi kırk yıl işte ömründen nisâb" ifadesini dikkate alarak onun H. 777 (M.1375)'de dünyaya geldiğini söyler. Hatiboğlu’nun ölüm tarihiyle ilgili olarak ise kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır.[2]
Fuad Köprülü, II. Murad devrinde Hatiboğlu lâkabıyla tanınan bir şaire önemli tezkirelerde ve sair kaynaklarda rastlanmadığını ancak, aynı devirde Hatiboğlu lâkaplı ve bir âlim olan Mevlâna Tâcüddin İbrahim’den söz edildiğini düşünüyorsa da [3]İ. Hikmet Ertaylan, Hatiboğlu ile Mevlâna Tâcüddin İbrahim’in farklı şahsiyetler olduklarını iddia etmektedir. [4]
Hatiboğlu, Bahrü’l - Hakâyık’ta ibn-i hatîb ve hatîb oglı mahlaslarını kullanmıştır:
irişse rahmetüñ ibn-i hatîbe
çu derdlü gişi derdin dir tabîbe (BH.58)
dürişi gör hatîb oglı bu tuşde
hebâ olmaz emeklerüñ bu işde (BH 1322)
Doğum ve ölüm tarihleri kesin olmasa da Mustafa Erkan'a göre 1435 yılından sonra ölmüş olmalıdır. Çünki, Ferrahname'nin bir nüshasını Germiyan Beyi İsfendiyar Bey'e 1435 yılında teslim etmiştir. [5] Eldeki kaynaklara göre Hatipoğlu'nun Germiyan sahası bir şair olarak yetiştiğini, Konya, Karaman ve Maraş illerinde bir müddet kaldığını veya oralara da ziyarette bulunduğunu göstermektedir. Ferahname adlı eserini adlı eserini II.Murat'a takdim ettiğine göre de (1426) Osmanlı sahasında da iltifat gördüğü veya bir müddet kaldığı ortaya çıkmaktadır.[6] Ferahname adlı eserini bir yıl son ra da Karamanoğlu İbrahim Bey'e takdim eder. [7]
Mustafa Erkan'a göre Hatipoğlu kuvvetli bir edebi şahsiyet olarak belirememiştir. Eserlerindeki nazım ve aruz kalıbı hatalarını sade, samimi, içten ama kolay söylediğini, şiirlerini edebi bulmadığını söylemektedir. Nizami Gencevi,Sadi Şirazi, Gülşehri, Dehhani , Şeyhoğlu, Aşık Paşa ve Elvan Çelebi'yi örnek alan Hatipoğlu Mehmet, Ehli sünnet akidelerini öğretmeye çalışan didaktik ve basit bir uslupla yazan bir şairdir. Çok önemli şairleri kendisine rehber edinmesine rağmen eserlerini manzum yazmış olmasına rağmen aruz kusurlarına sık sık düştüğü, aruz kalıplarını iyi kullanmadığı, kuru ve sıradan yazmış olmaktan kurtulamadığı dikkat çeker.
Sade bir dille yazan şairin eserlerinde sanat kaygısı gütmediği, öğreticiliğe ve öğretmeye önem verdiği içeriği sanattan önemli gördüğü söylenebilir.
Hatiboğlu çok sâde dil ile sanat gayesi gütmeyen, dil ve kültür tarihi bakımından önemli olan eserler yazmıştır.
Hatipoğlu üzerinde Fuat Köprülü, Gyula Nimetz, Mustafa Erkan, İ. Hakkı Ertaylan, gibi araştırmacıların kayda değer çalışmaları olmuştur. Elimize üç eseri ulaşan şairin eserleri mesnevi tarzında kaleme alınmıştır. Türk edebiyatın 15 yy daki önemli mesnevi yazarlarından olan şairin eserleri özellikle dil incelemeleri bakımından önem taşır. Bu mesnevilerin kültür tarihimiz bakımından da önemi büyüktür.
Hatiboğlu’nun elimizde üç eseri vardır
ESERLERİ
1. LETÂYİFNÂME
(1414) Hatiboğlu'nun Yıldırım Bayezid devri âlimlerinden İbnî Berkî'nin Arapça Sûre-i Mülk Tefsîri'nin manzum çevirisidir. Aruzun "fâilâtün fâilâtün fâilün" kalıbı ile yazılan 3910 beyitlik eser H. 817 (1414) yılında tamamlanmıştır. Eserin kime sunulduğu belli değildir. [8]Bu eserini kırk yaşındayken yazdığı bu eserin bir yerinde " Geçti kırk yıl işte ömründen hisap" şeklindeki bi,r beytinden anlaşılır.[9]Bu eser Arapça yazılmış olan Sure-i Mülk adlı eserin Türkçe yazılmış manzum çevirisidir. Diğer eserleri gibi dini didaktik konulu bir eserdir. (5)
2. FERAHNÂME
829 (1426) yılında tamamlanan eser, Darîr'in “Yüz Hadis ve Yüz Hikâye” tercümesinden faydalanılarak meydana getirilmiş 6091 beyitlik didaktik bir mesnevidir. Aruzun "fâilâtün fâilâtün fâilât (fâilün)" kalıbıyla yazılmıştır. Eserin iki ana nüshası vardır. Birisi H. 829’da II. Murad’a yazılmış ve arz edilmiştir, diğeri ise Karamanoğullarından İbrahim Bey adına yazılmış ve H. 830’da İbrahim Bey’e sunulmuştur. Her ikisinin de pek çok nüshası bulunmaktadır: Macar Akademisi Kütüphanesi’nde H. 928 tarihli, Kayseri Raşit Efendi Kütüphanesi’nde H. 990 tarihli, Afyon Gedik Ahmed Paşa Kütüphanesi’nde daha yakın tarihli bir nüsha bulunmaktadır. Eser üzerine bir doktora tezi hazırlanmıştır. [10]Ferahname nasihat konulu dini didaktik bir eserdir.Hatipoğlu eserin bir yerinde asklının Arapça yazılmış bir eser olduğunu kendisi beyan eder. 100 hadis ve 100 hikâyeden meydana gelmiş dinî, didaktik bir mesnevi olup 6.000 beyit ihtiva eder. Arapça bir eserden genişletilerek tercüme edilmişti. J. Nemeth tarafından ilk defa tanıtıldı (Das Ferah-nâme der Ibn Hatib, Le Monde orien-tal, 1959). Sonra F. Köprülü bir makale yazdı (Türkiyat Mecmuası, II).]
Eserde Klâsik mesnevî tertibine uyulmuş ve Elyazması halindedir (Sü-leymaniye Hacı Mahmud Ef. Bl. No: 3326).]
3. BAHRÜ'L-HAKÂYIK
Hatiboğlu’nun ilk eseridir. Hatiboğlu bu eserini İ. Hikmet Ertaylan’a göre yirmi üç yaşında iken, Mustafa Erkan’a göre ise otuz beş yaşında iken yazmıştır. [11]
Bahrü’l-Hakâyık, Hacı Bektaş-ı Veli’nin Arapça olarak yazılmış olan Makâlât’ının manzum tercümesidir. [12]Mustafa Erkan'a göre bu eser, Maraş ve Elbistan Hakimi Dulkadiroğlu Nasıruddin Mehmet Beye Takdim etmiştir.
garaz yokdur bu söz içinde i yâr
makâlâtdan kılurvan bunı tekrâr (BH. 104)
bihamdillah ki nazm oldı makâlât
okuyanlarda hîç kalmaz sekâlet (BH. 1284)
Eser 60 varaktır.1356 beyit bulunmaktadır. Her biri kendi içinde çeşitli kısımlara ayrılan sekiz ana bölümden meydana gelen eser aruz vezninin mefâîlün mefâîlün mefâil (fa’ûlün) kalıbıyla yazılmıştır. Eserde yer yer kelime oyunlarına rastlanır. Aruz hataları oldukça çoktur. Eser, dili itibariyle Eski Anadolu Türkçesinin özelliklerini taşımakta olup dili sadedir. Arapça ve Farsça unsurlar aynı dönemdeki diğer eserlere kıyasla oldukça azdır. Bu eser Hacı Bektaş-ı Veli'nin mensur olarak yazdığı Makalat isimli mensur eserinin mesnevi olarak tercüme edilmiş halidir. [13] İ. Hakkı rtaylan Bu eseri 1960 yılında tıpkıbasım olarak yayımlamıştır. [14]
[Dinî, öğretici bir eserdir. Bâzı âyetler açıklanır. 1409 da yazılan dini diaktik bu eser "Mefâilün mefâilün feû-lün" vezni ile yazılmış 1465 beyitlik bir mesnevîdir. İ. H. Ertaylan bu mesnevînin tıpkıbasımını bir önsöz ilâvesi ile yayımladı (1960). Tenkitli metni Esat Coşan tarafından hazırlandı ama bastırılmadı.] [15]
Kaynakça
[1] İ. Hikmet Ertaylan, Hatiboğlu- Bahrü’l-Hakâyık, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1960, s. 2.
[2] Prof. Dr. Mine Mengi, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ, Yayınları, Ankara, 1997
[3] Fuad Köprülü, Hatiboğlu Md., Türkiyat Mecmuası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1967, s.192.
[4] İ. Hikmet Ertaylan, Hatiboğlu- Bahrü’l-Hakâyık, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1960, s. 2.
[5] Mustafa Erkan, Hatipoğlu ( Maddesi), İslam Ansiklopedisi, C. 16, shf. 461-462, İstanbul, 1997
[6] Mustafa Erkan, Hatipoğlu ( Maddesi), İslam Ansiklopedisi, C. 16, shf. 461-462, İstanbul, 1997
[7] Mustafa Erkan, Hatipoğlu ( Maddesi), İslam Ansiklopedisi, C. 16, shf. 461-462, İstanbul, 1997
[8] Selcen ÇİFÇİ, XV. YÜZYIL ŞAİRİ HATİBOĞLU ve BİR MESNEVİSİ: BAHRÜ'L-HAKÂYIK, .aku.edu.tr/AKU/DosyaYonetimi/SOSYALBILENS/dergi/I
[9] Mustafa Erkan, Hatipoğlu ( Maddesi), İslam Ansiklopedisi, C. 16, shf. 461-462, İstanbul, 1997
[10] Selcen ÇİFÇİ, XV. YÜZYIL ŞAİRİ HATİBOĞLU ve BİR MESNEVİSİ: BAHRÜ'L-HAKÂYIK, .aku.edu.tr/AKU/DosyaYonetimi/SOSYALBILENS/dergi/I
[11] Mustafa Erkan, agy.
[12] Selcen ÇİFÇİ, XV. YÜZYIL ŞAİRİ HATİBOĞLU ve BİR MESNEVİSİ: BAHRÜ'L-HAKÂYIK, .aku.edu.tr/AKU/DosyaYonetimi/SOSYALBILENS/dergi/I
[13]Selcen ÇİFÇİ, XV. YÜZYIL ŞAİRİ HATİBOĞLU ve BİR MESNEVİSİ: BAHRÜ'L-HAKÂYIK, .aku.edu.tr/AKU/DosyaYonetimi/SOSYALBILENS/dergi/I
[14] Mustafa Erkan, agy.
[15] Divan ve mesnevi şairlerinden hatipoğlu https://www.webhatti.com/edebiyat-turkce/573038-divan-ve-mesnevi-sairlerinden-hatipoglu.
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın