Hikmet Nedir Edebiyatta Hikemi  Tarz

 Hikmet Nedir Edebiyatta Hikemi  Tarz

Osmanlıca yazılışı:  Hikmet :  حِکمت

Hikmet Sözcüğünün Kökeni

Hikmet Arapça kökenli bir sözcüktür. Arapçada bilgi, bilgelik anlamlarında sözcükler üretilen “ hkm “ kökünden gelir.  Bu nedenle hikmet sözcüğü ḥikma ͭ حكمة, hüküm, hâkim, müstahkem, istihkâm gibi kelimeler ile yanı kökten gelmektedir.

Sözlük Anlamları

Hikmet sözcüğü klasik sözlüklerde,  bilgelik, hâkimlik, sebep, hüküm vermek, yargıda bulunmak gibi anlamlarıyla tarif edilir. Ancak farklı anlamları göz önünde bulundurulduğunda  “yargıda bulunmak”   ilim bilmek ve anlamak” , “en değerli varlıkları en üstün bilgiyle bilmek”[1] gibi anlamlara geldiği de belirtilir.

Hikmet sözcüğünün çoğulu hikemdir. Hikmet sözcüğü ile kurulan tamlamaların bazıları şunlardır.

hikmet-i ameliyye: pratik bilgi.

hikmet-i hukuk: hukuk hikmeti.

hikmet-i ilâhiyye: ancak Allah'ın bileceği iş.

hikmet-i madde: işin hikmeti.

hikmet-i tecrübiyye: tecrübeye dayanan hikmet.

hikmet-i teşrî: Allah’ın emirlerine hükmolunan ilahi prensipler[2]

Edebiyatta Hikmet

Edebiyatta hikmet sözlük anlamları ile alakalı olarak “ kâinattaki nesnelerin mahiyetini bilmek” ,  âlemdeki olay, olgu, durum ve kavramların nedenlerini anlamak ve bunlar hakkında hüküm verebilecek olgunluğa erişmek,  kâinat ilmine vakıf olarak “ ahlaki ve öğüt verecek düzeyde ilim bilmek anlamlarında kullanılır. (Divan Şiiri Tarzları Hikemi Tarz Sebk-i Hindi Türkî Basit )

Bu tip olgunluğa erişmiş ders, öğüt verebilen sözlere hikmetli sözler denir. Hikmetin çoğulu hikemdir. Bu tip sözlere hikemi söz; bu tip edaya ise hikemi tarz denmektedir.  Örneğin Nabi’nin sosyal hayata dair konuları ele alan, toplumsal konuları hikmetli nazarlar işleyen şiirlerine hikemi tarz denilir. ( bkz Nabî Hayatı Hikemi Tarz Edebî Kişiliği-  )  Sabit’in şiirlerini de bu bağlamda ele almak gerekir.

Edebiyatta dini ahlaki konuları işleyen, atasözleri kullanan, bilgece öğütler veren, bilgelik ürünü vecizeler özlü sözler kullanan yazı ve şiirlere hikemi denmektedir.  Ahmet Yesevi’nin şiirlerine, bazı tarikatlarda bu tip konularda yazılmış şiirlere Hikmet denmektedir.

KAYNAKÇA 

[1] İLHAN KUTLUER, https://islamansiklopedisi.org.tr/hikmet

[2] https://www.osmanice.com/osmanlica-11231-nedir-ne-demek.html