Hiyeroglif Nedir Mısır ve Diğer Hiyeroglif Yazılar
Gaziantep Karkamış, Luvi Hiyeroglifleri
Hiyeroglif Nedir Mısır ve Diğer Hiyeroglif Yazılar
Hiyeroglif sözcüğü bilinenin aksine Grekçe kökenlidir. Grekçe de "kutsal yazıt- kutsal, oymalar ve işaretler " anlamına gelen hiyeroglifikon kelimesinden diğer dillere de geçmiştir. Grekler, hiyeroglif kelimesini mezar ve tapınaklarda gördükleri sembolleri tarif etmek için kullanılmışlardır. Hiyeroglif kelimesi “ Yunanca “Hieros (Kutsal) + Glypho (Yazıt)” kelimelerinin bir araya gelmesiyle”[1] oluşur. Bu sözcük Türkçeye Fransızcadan resim yazısı anlamı ile girmiştir.
Hiyeroglif, antik döneme ait olan özellikle Mısır uygarlığına ait resim yazısı özelliği gösteren Sümer Akad, Hitit gibi ön Asya uygarlıklarının çivi yazısı sistemi ile birlikte dünyanın ilkyazı sistemlerinden biridir.
Bu yazı sistemi nesne ve eylemleri ifade eden resimlerin birleştirilmesi ile meydana gelen bir yazı sistemidir.
Aslında birçok medeniyette görülen hiyeroglif yazı sistemi sadece Mısır medeniyetinin kullandığı bir yazı sistemi değildir. Ancak bilinen en yaygın ve tanınmış türü Mısır uygarlığında kullanılan türüdür. Bir çeşit resimyazı sistemi olan bu yazı sisteminin diğer versiyonlarını Anadolu’da Hititlerden de önceden var olan Luvi Krallığı, Hazar, Karadeniz ve Doğu Anadolu civarlarında medeniyet kuran Urartu devleti de kullanmıştır. Ancak hiyeroglif yazı sistemlerinin bu türevleri Mısır hiyeroglifi, Urartu ve Luvi hiyeroglifi olarak ayrı yarı değerlendirilir. Ancak Mısır, Luvi , Urartu,Çin , Girit, Maya ve Aztek hiyeroglifleri birlerinden bağımsız ve birbirlerinden etkilenmeden ortaya çıkmış hiyeroglif yazılarıdır. Çivi yazıları da aslında resimden doğma bir yazı sistemi olduğu halde çivi yazılarında resim özelliği tamamen ortadan kalkmıştır.
Girit uygarlığı da kendine has bir hiyeroglif yazısı geliştirmiş bu tür yazıya da Girit hiyeroglifi denmiştir. Çinlilerin, Mayalar ve Azteklerin kullandığı yazı sistemi de resim yazısı özelliği taşımaları nedeni ile bir tür hiyeroglif sayılır.
Hititler gibi bir Anadolu uygarlığı olan Luvi uygarlığı da Luvice denilen bir dil geliştirmişler Hititler ile çağdaş olan bu uygarlık daha ziyade Anadolu’nun güneyinde etkin olmuşlar M.Ö. 1400 yılı civarında Luvi hiyeroglifi denilen bir resim yazısı türü de meydana getirmişlerdir.
Gaziantep Karkamış, Luvi kabartmaları
Mısır Hiyeroglifleri
Mısır hiyeroglifleri Sümerlilerin bulduğu çivi yazısı sisteminden sonra dünyada kullanılan ikinci yazı sistemidir. Milattan önce 3200 yıllarında Mısır’da oluşmaya başlayan bu yazı sistemi piramitlerde, tapınaklarda, saraylarda, devlet kurumlarına ait büyük binalarda ve anıtsal yapılarda kullanılmıştır. Bu yapılardaki yazılar genellikle sert yüzeylere kabartmalar, oymalar veya kazımalar şeklinde yazılmış, resimlerle desteklenmiştir. Mısır hiyeroglifleri 700’den fazla hiyeroglif işaretinden oluşur. [2]
Mısır hiyeroglifleri MÖ 3300 yıllarında çömlekler üzerinde[3] belirmeye başlamış daha sonra gelişerek taş üzerine kazınan bir hiyeroglif yazısı türü olarak şekillenmiştir. Ancak” ilk tam hiyeroglif cümle, İkinci Sülale dönemine tarihlenen, Umum el-Qa’ab’daki Seth-Peribsen mezarlığında bulunan bir damga izinde görülmüştür.”
Bu yazı sitemi daha sonra papirüs denilen kâğıt çeşidi üzerine de yazılmıştır. Mısırlılar papirüs denilen bitkilerin liflerinden oluşturdukları bir tür kâğıda da bu yazıları yazmışlardır. Dolayısı ile kâğıdın mucidi de Mısırlılar olmuştur.
Mısır yazısı MS. 3 asırdan sonra tarihe karışmış ancak 1822 yılında Fransız araştırmacı Jean-François
Champollion tarafından çözülmüştür. “Jean-François Champollion, Üzerinde eski hiyeroglifler, orta kısmında o zaman bilinmeyen bir dil ve alt kısmında Yunanca olmak üzere üç farklı dil yer alan Reşit (Rosetta) Taşı’nı inceleyerek, kelimelerdeki seslerin ideografik işaretlerle olan ilişkisini ortaya çıkarmış “ [4]ve Mısır yazısını çözmüştür.
KAYNAKÇA
[1] Yrd.Doç.Dr. M.Naci KAYAOĞLU1- Ayşe ÇETINOĞLU, “MISIR HİYEROGLİFLERİNİ ÇÖZÜME GÖTÜREN DİLBİLİM ANAHTARLARI”, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/155291
[2] https://cdn acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Guz/eski_misir_tarihi/7/index.html
[3] https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Guz/eski_misir_tarihi/7/index.html
[4] Yrd.Doç.Dr. M.Naci KAYAOĞLU1- Ayşe ÇETINOĞLU, “MISIR HİYEROGLİFLERİNİ ÇÖZÜME GÖTÜREN DİLBİLİM ANAHTARLARI”, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/155291
