İbham

 

İbham sözlük anlamı ile kapalı bırakma, mübhem, belirsiz olma, muayyen olmayan anlamlarında bir sözcük ve edebiyatta bir söz sanatını ifade eden terimdir.

 

 

KONU BAŞLIKLARI

• İbham Nedir Osmanlıca yazılışı Anlamı Kökeni
• Edebiyatta İbham ve İbham Söz Sanatı
• Şiir Örnekleriyle  İbham

 

İbham Nedir Osmanlıca yazılışı Anlamı Kökeni

 

Osmanlıca yazılışı : ابهام

Arapça kökenli  ibham - ابهام,

 

Osmanlıcada ve edebiyatta bir terim olarak da kullanılmıştır. Kelimenin sözlüklerdeki anlamları; Kapalı bırakma, mübhem, belirsiz olma, muayyen olmayan,  açıklamama, belli etmeme, gizli kapaklı tutma anlamlarındadır. İbhamlı sözlerde bir belirsizlik olduğu gibi anlamın amacı da tam olarak belli olmayabilir. 

 

Edebiyatta İbham ve İbham Söz Sanatı

 

Edebiyatta ise ilk bakışta anlaşılması zor olan, anlamı müphem ve belirsiz olan söz  veya ilk bakışta anlamı anlaşılmayan kapalı söz anlamında bir terim ve söz sanatıdır. Bu söz sanatı: eskilerin tabiri ile "Vâzıh" olmayan, anlaşılamayacak derecede kapalı olan sözdür. Bir takım söz sanatları, gerçekte ibhama dayanır.

 

Nasıl istersen öyle dinle, bakın:
Dalların zirvesindeyiz ancak
Yarı yoldan ziyade yerden uzak
Yarı yoldan ziyade mâha yakın          Ahmed Haşim

 

Ettik o kadar  ref-i taayyün ki Neşati
Ayine-i pür tâb-ı mücellâda nihanız.     Neşati

 

İbham bir sözün dilbilgisi kuralları veya fikir bakımından yanlış olmasını gerektirmez. Aksine makbul bir ibhamda fikrin doğru olması tercih edilir. Fikren de doğru olduğu halde sözde ince bir hayal,  manasındaki derinlik, ince br histen dolayı kapalı olması ibhamdır. Yani yüksek bir fikir derin duygular veya hislerden dolayı bir sözün hemen anlaşılamaması, bunların anlaşılabilmesi için üzerinde düşünülmek zorunda kalınması ibhamdır.  Fakat bir sözün çözülemeyecek derecede kapalı olması ve muamma halin gelmesi ibhamı aşan, ibhamlı olmaktan çıkan bir durum olarak kabul edilir.

Anlaşılması zor, anlamı, belirsiz ve manayı kapalı ifade etme eğilimi Divan edebiyatında Sebk-i Hindi'de daha çok görülmüş,  Servet-i Funun ve Fecr-i Ati şairleri de anlamda müphemlik suçlamalarına maruz kalmışlardır.  Özellikle Cenap Şahabettin ve  A. Haşim’in birçok şiirinde böyle bir durum vardır.  

 

II.Yeni şairlerinin pek çoğunda da anlamda belirsizlik hatta anlamsızlık derecesine varan bir kapalılık hatta anlamsızlık bulunur.

 

 

Şiir Örnekleriyle  İbham

 

Vurdukça bu nehrin ona aksi
Kaçtım o bakıştan o dudaktan
Baktım ona sessizce uzaktan
Vurdukça bu aşkın ona aksi    A. Haşim

Uyanır beyaz şimdi gecede yalnız
Koyar o ağzını ağzıma karanlık     İlhan Berk

Laleli'den dünyaya giden bir tramvaydayız
Birden nasıl oluyor sen yüreğimi elliyorsun
Ama nasıl oluyor sen yüreğimi eller ellemez,
Sevişmek bir kez daim yürürlüğe giriyor          

 

Siyah ve yer yer yıldız ışınlı
Bir kumaşın arkasında
Usulca dönen bir çiçek düşünürüm.     Cemal Süreya 

 

Kadın payı oldum bittim ağır basar
Dönmektedir yine o savunma çiçeği
Yine kumaş yine içdökü;
İnsan ilişkilerinin doruğunda
Patika erkencisi
Ve çekingen bir tılsım var, / Cemal Süreya

 

Sahi siz mi geldiniz saksılarım ışıdı 
Güzel ağzın belli çarşılardan geçmişsiniz 
Bunlar Akad'da öyle defterler kitaplardı 
Cumartesi işte ellerinizi değdiniz        İlhan Berk