İnceleme Tetkik Tahlil Yazıları Roman Şiir Tiyatro İnceleme Planı

 

 ARAŞTIRMA VE İNCELEME YAZILARI

İnceleme ( Tahlil )  Nedir?

İnceleme en kısa tarifi ile tahlil ve tetkik etmek işidir. Tahlil kelimesi Arapça kökenli bir sözcüktür ve dilimizdeki en yakın eş anlamlısı çözümlemektir.  Tetkik etmek ise bir konunun en ince detaylarına kadar irdelenmesi, o ürünü oluşturan tüm unsurların tespit edilmesidir.

İnceleme herhangi bir eser, yazar, konu, kitap, belge gibi bir bilim veya sanat konusunu tüm yönleriyle, irdeleyip gözden geçirerek bir sonuca ulaşmak o konuyu tüm detayları ile ayrıştırıp nasıl meydana geldiği hususlarını ortaya koymaktır.  İnceleme ve araştırmanın eski dildeki karşılığı ise tetkiktir. İncelemeden ortaya çıkan verilerin neler olduklarını ve nasıl oluştuklarını anlamak ve anlatmak ise tahlil etmektir. Bir eserin, bir yazının, bir sorunun veya bir olayın özelliklerinin, ayrıntılarının araştırılarak sözlü veya yazılı olarak ifadesine inceleme (tahlil) denir.

İnceleme yazılarına en yakın yazı türü eleştiridir. Fakat incelemeler bir eserin olumlu, olumsuz veya hem olumlu he olumsuz yanlarını ortaya koymak ve bunu ispatlamak amacıyla yazılan yazılar değildir. İnceleme eserin veya ürünün mevcut durumunu, içeriğini, eserin, kendi özelliği ve bütünlüğü içerisinde ortaya koyan bir tetkik ve tahlil çalışmasıdır. İncelemenin amacı esere olumlu, olumsuz olarak bakıp tavsiyelerde veya önerilerde bulunmak değildir. İnceleme yapan kişi inceleme yaptığı konuyu eleştir mantığıyla irdelemez. İncelemenin amacı tenkit değil, tetkik ve tahlil etmektir. Yani incelemede amaç konuyu kavrayıp konun tüm yönlerini ortaya koymak, konu ve ürünün özelliklerini, inceliklerini, konuya etki eden faktörleri tespit etmek;  konu ve ürünün özellikleri hakkında tespitler ve çıkarımlar yapmak yani her yönden her şeyi anlamak ve anlatmaktır.

 İnceleme sözlü ya da yazılı yapılabilir. İncelemenin biçimi eserin türüne göre de değişir. Bu anlamda bir makale, bir şiir, bir roman, bir senaryo, bir halk hikâyesi, masal veya efsane incelenebilir.  Örneğin bir masal incelemesi yapılmışsa o masaldaki tüm özellikler, unsurlar, motifler,  olağanüstü olaylar, masal kişileri, masala etki eden unsurlar,  masal tekerlemeleri gibi o masalı oluşturan tüm her şey ortaya konulup dökülecek demektir.  Bu bakımdan incelemelerin konunun uzmanı tarafından yapıldığı veya yapılacağı açıktır.

İncelemeyi yapan kişi teknik olarak yer yer makale gibi, yer yer söyleşi yer yer de eleştirmen gibi yazma ve çıkarımlarda bulunma şansına sahiptir.  İncelemenin ortaya koyacağı şey ürünü tüm detaylarıyla ortaya koyup irdelemek ve anlamaktır.  Bu eylem tahlil ve tetkik olarak da adlandırılabilir.

İncelemede amaç belli tespitler yapmak, verileri analiz etmek, ortaya konulan verilerden sonuçlar çıkarmak , o eser veya ürün bütününü  meydana getiren unsurların nasıl bir araya geldiklerini anlamak ve anlatmaktır. Ancak bu verileri olumlu veya olumsuz yönleri ile değerlendirmek amaç değildir. Örneğin bir halk hikâyesi incelenmişse halk hikâyesinin diğer halk hikâyeleri ile ortak yanları, varyantları, motifleri, epizotları, kişileri, yapısı, derlendiği yöre vb ortaya konulur ama bunları yaparken şurası kötü olmuş, şu yönü zayıf olmuş gibi hükümler veya tenkitler yapmak incelemenin amacı değildir.  Bunların yerine o ürünün diğer benzer ürünlerle mukayesesi, o ürünü oluşturan tüm verilerin ortaya konulması, incelemesi yapılan ürüne bir bütün olarak bakarak o bütünü ortaya koyan tüm ayrıntıların tektik edilmesi amaçtır.

İncelemelerin de ele alınan materyalin tür özelliklerine uygun inceleme yöntemleri vardır.  Örneğin bir roman incelenecekse, o roman, roman türünün kıstaslarına, özelliklerine, içerik, dış yapı, roman türü, planı vb ye göre bir inceleme metoduna göre yapılır Yahut da o türe uygun bir metotla incelenir. Yani her ürün kendi türünün özelliklerine göre irdelenir. Bir makale ile bir romanın, bir roman ile bir şiirin incelenmesi aynı yöntemlerle yapılmaz.

İnceleme yani tetkik ve tahlil hemen her konuda yapılabilir. Ancak edebiyat alanında edipler, edebi türler hakkında yapılan incelemelere daha çok rastlanmaktadır. İnceleme yazıları sonuca ulaşmaya, incelenen konunun tüm detayları ile çözümlenmesi eylemine odaklıdır. Ortaya dökülen çıkarımlar ise somut veriler olmaktadır.  İrdelemek ve çözümlemek odaklı bu çalışmalar tez olarak da adlandırılabilir. Zaten akademisyenlerin yüksek lisans, doktora, doçentlik tezleri birer tahlil ve tekik çalışmaları olmaktadır.  Tez ve incelemelerden çıkarılan analizler ve çözümlemeler konuya ilişkin bir çok şeyin anlaşılmasına olanak sağlar. Sonraki çalışmalara veri sağladığı gibi, rehber olma özelliği de taşır.  Örneğin Mehmet Kaplan’ın Şiir Tahlilleri I- II, Hikâye Tahlilleri ve Tip Tahlilleri, birçok araştırmacının Halk Hikâyeleri hakkında yapılan çalışmaları inceleme ve çözümleme için örnek olarak gösterilebilir.

İyi bir inceleme ve çözümleme yapmak için konuya her yönden bakabilmeli,  karşımıza çıkan her detayın üzerimde araştırma, benzer türlerle mukayese ederek, neyin, nereden, ne zaman, nasıl, niçin geldiğini vb bulmalıyız.  İnceleme plânı ise araştırmanın boyutuna  göre ayarlayarak benzer çözümlemelerde uygulanan  ortak ilkelere göre  yapılmalıdır.

 

İnceleme Planı Örnekleri

ROMAN İNCELEME PLANI

1. Romanın adı; yazarının ve yayımlayanın adı; yayınlanma tarihi, yeri, romancının kaçıncı romanıdır;  gördüğü ilgi baskı sayısı, roman hakkında ne dediler.
2. Romanın türü, tekniği, roman tekniğindeki başarısı, romanın planı,
3. Romancının o roman hakkındaki fikri, yazma süreci, yazdığı yer, romancının psikolojisi, romancının içinde bulunduğu koşullar, romancının biyografisi ile romanda anlatılanların irtibatı , yazarın gayesi; bu gayeye ne derece varabildiği; yazarın yetişme tarzı, hayat görüşünün, kişiliği ve yetiştiği ortam, yetiştiği ortamın ve anılarının romana yansımaları
4. Romanın ana fikri, konusu, yardımcı fikirleri, romancının siyasi, sosyal, düşünsel zeminleri
5. Romanın özeti. (Tip tasvirleri, karakteri belli eden kelimeler aynen alınmalı, sahifeleri işaret edilmelidir.)
6. Romanın kahramanlarının karakter özellikleri, tutumları fiziki özellikleri, sosyal çevreleri ile ilişkileri, temsil ettikleri kültürel yapı ve ortamı. Kahramanların ruh hâlleri
7. Romandaki fiziki çevreler, sosyal çevreler, mekân tasvirleri, romancının betimleme gücü
8. Romancının romanında ileri sürdüğü düşünceler, hayat görüşü.
9. Romancının roman yazma amacı, romandaki hedefi, hedef kitlesi,
10. Dil üslup özellikleri, örnek alıntılarla başarısı veya başarısızlığı, varsa anlatım kusurları veya anlatımındaki özellikler. Üslubuna etki eden faktörler, ifade ve cümle yapısı. Üslûp tetkiki
11. İnceleme yapanın çıkarımları, değerlendirme ve yorumları

 

 TİYATRO ESERİ  İNCELEME  PLANI

A ) Biçim Yönünden:

• Yazarı ( varsa çevireni )
• Yönetmeni
• Oyuncular ( Hangi sanatçı, hangi rolde )
• Kaç perde olduğu
• Dekor özellikleri ( ayrıntılarıyla )
• Kostüm özellikleri
• Sahne değişirken göze çarpan ilginç özellikler

B ) İçerik Yönünden:

• Konunun özeti
• Oyunun baş kahramanı ve kişilik özellikleri
• Oyundaki diğer kahramanlar ve kişilik özellikleri
• Oyunun planı
• Oyundan çıkarılacak anadüşünce ve yardımcı düşünceler
• Dekorun oyunun  işlenişine katkısı
• Kostümün oyunun işlenişine katkısı
• Oyun hakkındaki kişisel görüş ve düşünceler

ŞİİR İNCELEME PLANI

A) DIŞ YAPI ( ŞEKİL İNCELEMESİ )

• a= Nazım birimi( dörtlük mü, beyit mi, vb? )
• b= Kafiye düzeni : ( şeması, türleri )
• c =Ölçü sistemi ( hece, aruz, serbest, özleşim ve varsa durak, kalıp )
• d= Nazım şekli ( gazel, kaside...,koşma, varsağı,mani , özleşim vb.)

B) İÇYAPI ( İÇERİK İNCELEMESİ )

• a= Konu, tema
• b= Dil, üslup, anlatım
• c= İmge, benzetme, söz sanatları, anlam oyunları...
• d= Fikir, buluş, özgünlük, ana fikir
• f= Psikolojik etkenler, duyumsal ve hissi faktörler...
• g= (Muhtevaya etki eden karakter, eğitim, bilgi,) Gözlem (ve deneyim unsurları)

C ) SANAT AKIMLARI, DÖNEM VE ANLAYIŞLA İLGİLİ UNSURLAR(şairle ilgili)

• a= Mensup olduğu, dönem, akım, fikri yapı vb analizi
• b= Etkilendiği sanat akımları, eserler, yazarlar...
• c= Düşünce yapısı, inanç, hedef ve misyonu vb...

D ) AHENK UNSURLARI (Müzikal değerler, asonans, aliterasyon ve melodik uğraşılar )

E) EDEBİ TENKİT ( Olumlu olumsuz yanları, genel değerlendirme, sonuç ...)

 

Edebiyat Dil bilim, Kültür, Folklor, Geleneksel ve Güzel Sanatlarla ilgili, Tez, yazı, İnceleme, ve Araştırmalarınız bize başvurarak bu sitede Paylaşabilirsiniz.

 BAŞVURU İÇİN : ESA, İLETİŞİM  veya [email protected]