İsmail Hakkı Baltacıoğlu Hayatı ve Eserleri
İsmail Hakkı Baltacıoğlu
İsmail Hakkı Baltacıoğlu (d. 28 Şubat 1886, İstanbul – ö. 1 Nisan 1978 Ankara ), eğitimci, tiyatrocu, yazar, hattat, siyasetçi.
Türk eğitimcisi, düşünce ve bilim adamı, “Eğitim Reformu Akımı”’nın Türkiye’deki en büyük temsilcisidir. [1]Bir pedagog, oyun yazarı ve uygulamacı olarak cumhuriyet dönemi tiyatro tarihinin de önemli isimlerindendir.
HAYATI
1886’da İstanbul’da Cihangir semtinde doğdu. Babası Mucurlu Abadurrahman’nın torunu, Mucurlu Baltacıoğlu İbrahim Edhem Efendi’nin oğlu; annesi ise Eski şehir Düzceli, Seyyit kızı Hamdune Hanım’dır.[2]
Çocukluğunu büyükbabası Abdurrahman Efendi’nin Cihangir’deki evinde geçirdi. Sirkelimescit Mahallesinde başladığı ilköğrenimine Şemsülmekatip adlı mektepte ve ardından Maşrık-ı Füyüzat adlı bir özel okulda devam ettikten sonra Kışlaarkası İlk Mektebinde tamamladı. [3] Orta öğrenimini Fevziye Rüştiyesi ve Vefa İdadisinde yapmıştır (1903).Okul hayatında aldığı hat dersleri ve tiyatrolar, sanata ilgi duymasında etkili oldu. Hat derslerini Çukurcumalı Hattat Hoca Kadir Efendi’den aldı. Liseyi tamamladığı yıl, İkdam Gazetesi’nde yayımladığı yazılarla yazarlık hayatı başladı.
1904’de Darülfünun-u Osmaniye’nin Ulum-u Tabiye (Fen) Şubesi’ne kaydoldu. 1908’de eğitimini tamamladı. Öğrenimi sırasında hat dersleri almayı sürdürdü. Öğrenciliği sırasında Divan-ı Humayun Kâtipliğinde görev yaptı. Mezuniyetinin ardından Darülmuallimin-i İbtidaiyye (İlköğretmen Okulu)ye hat öğretmenliği yaptı.
Avrupa Gezisi
1910’da Mustafa Satı Bey’in tavsiyesi ve Maarif Nazırı Emrullah Efendi’nin onayı ile Maarif Nezareti (Eğitim Bakanlığı) tarafından pedagoji ve el sanatları konusunda inceleme yapmak üzere Avrupa’ya gönderildi. Paris, Londra, Belçika, İsviçre, Almanya’da bulundu. Daha çok Paris'te kaldı. Gittiği ülkelerin okullarını inceledi, eğitimcileriyle tanıştı.[4]
1911’de yurda döndükten sonra Darülmuallimindeki görevine devam etti ve okulu batılı bir sisteme göre yeniden düzenledi. Avrupa’daki izlenimlerini ve Darülmuallimine getirdiği yenilikleri yaygınlaştırmaya çalıştı. "Talim ve Terbiyede İnkılâp (Eğitim ve Öğretimde Devrim)" adlı yapıtını yayımladığında (1912) ki görüşleri nedeniyle tepkilerle karşılaştı. Milli Eğitim Bakanlığı’nın isteği üzerine “Resmin Usulü Tedrisi” adlı eserini yazdı. Tepkileri önlemek amacıyla artık bakanlığın bastığı kitaplarında ismi kullanılmıyordu.[5]
Balkan Savaşı sırasında "Şems-ül Me-kâtip" adlı özel okulda karma öğrenim, kır gezintileri, okul tiyatrosu gibi uygulamaları gerçekleştirdi.
Darülfünundaki Yılları
1913 yılında Darülfünun’da pedagoji dersi vermeye başladı. Bu görevi 1933’e dek aralıksız sürdürdü. Süleyman Paşazade Sami Bey ile birlikte kadınların yükseköğrenim hakkına kavuşması için çaba gösterdi. Bir yandan da Eğitim Bakanlığı’nda görev aldı, ortaöğretim ve yükseköğretim müdürlüklerinde bulundu. 1920 ile 1923 arasında dört defa Edebiyat Fakültesi dekanlığına, daha sonra da Dârülfünun Emini unvanıyla rektörlüğe atandı. [6] 1923-1925 arasında ise Darülfünun emini (üniversite rektörü) olarak seçildi ve cumhuriyetin ilk rektörü oldu. 1933’te Darülfünun kapatılıp yerine İstanbul Üniversitesi açıldıktan sonra bu kurum ile ilişkisi kesildi. 1942 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne profesör olarak atandı; bu fakültenin pedagoji kürsünün ilköğretim üyeliğini yaptı.
1929-1930 yıllarında Gazi Muallim Mektebinin müdürü oldu. 1933'teki üniversite reformunda görevine son verilip üniversitelerden uzaklaştırıldı. [7]
Yeni Adam Dergisi
Baltacıoğlu, üniversite reformundan sonra üniversiteden tasfiye edilince enerjisinin büyük bölümünü haftalık düşün ve sanat gazetesi Yeni Adam’ı çıkarmaya verdi. İlk sayısı 1 Ocak 1934’te yayımlanan dergi, yayını 46 yıl sürdürdü. 1950’de emekli olduktan sonra tüm enerjisini bu dergiye harcamaya başladı. Artık hep ‘Yeni Adam’ dergisini yayınlamaya devam ediyordu.[8] Yeni Adam 'da yayımlanan anıları daha sonra kitap haline de getirildi. [9]
1942 yılında dönemin Maarif Vekili Hasan Ali Yücel, Baltacıoğlu’nun Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi pedagoji kürsüsüne öğretim üyesi olarak dönmesini sağladı. [10]
Milletvekilliği
1943-1950 yılları arasında iki dönem milletvekilliği yaptı. VII. dönemde Afyonkarahisar, VIII. yasama döneminde ise Kırşehir milletvekili olarak mecliste yer aldı.
Emeklilik yılları
1950’de milletvekilliğinden emekli olduktan sonra Yeni Adam Dergisi’ni yayınlamaya devam etti. Konferanslar verdi, kitaplar yayınladı. 1942’de üstlenmiş olduğu Türk Dil Kurumu Terim Kolu Başkanlığı görevini 1957 yılına kadar devam ettirmişti.. 1950-1957 arasında “Din Yolu” adında bir dergi daha çıkardı ancak bu dergiyi ilk yedi sayısından sonra başkalarına devretti 1957 yılında Kur’an’ı Türkçe ’ye çevirdi.[11]
1 Nisan 1978 günü Ankara’da hayatını kaybetti.
TİYATROCULUĞU
İsmayıl Hakkı Baltacığlu, eğitimci olmanın ötesinde, bir tiyatro yazarıdır. Eğitimcilik yıllarında birçok oyun yazmış, yazdığı bu oyunları okullarda ve diğer yerlerde de sahneletmiştir. Onun tiyatroculuk anlayışı geleneksel gösteri sanatlarımızdan kopmayarak çağdaş tiyatroya ulaşma şeklinde özetlenebilecek bir anlayıştır. Eserlerini bu hedefi doğrultusunda ilginç ve gerçekçi görüşlerle yazmıştır. Tiyatro sanatı üzerinde, radikal görüşlerini olan İsmail Hakkı Baltacıoğlu bu görüşlerine uygun eserler yazmış ve sahneletmiştir.
EDEBİ VE FİKRİ YÖNLERİ
Baltacıoğlu, yenilikçi ve atılımcı bir eğitimci oldu. Hayatını pedagojiye ve eğitim bilimlerine adadı. Türk toplumun eğitilmesi, eğitimin önemi, yeni bir medeniyet inşası gibi konular onun en çok üzerinde durduğu konular oldu. Baltacıoğlu’ çoğunlukla eğitim ile ilgili eserler yazmış, felsefe, sosyoloji, estetik ve edebiyat ile ilgili çalışmalar da yapmıştır. Cumhuriyet öncesi dönem eserlerinde; çağının sorunlarına Meşrutiyet ve Millî Mücadele, hürriyet, inkılâp ve toplumsal refah konularına yer vermişti. Cumhuriyetten sonra ise inkılaplara, eğitimde gerekli olan reformlara, muasır medeniyete ulaşmak için yapılması gereken konulara ağırlık verdi. “Baltacıoğlu’nun eserleri ekseriyetle bu dönemlerin gerek siyasi gerekse sosyo-kültürel gelişmelerine ait gözlem ve eleştirileri barındırmaktadır”[12]
Sosyoloji ve felsefeye dair görüşlerini de çeşitli vesileler ile dile getirdi. Yazılarında ve fikri dünyasında millî temellere dayanan bilimsel bir bakış açısı vardır. Yayınladığı yazılarında sürekli olarak eğitim, dil, din, ahlak, kültür, felsefe gibi konulara değinmiştir.
“Bir pedagog, oyun yazarı ve uygulamacı olan Baltacıoğlu, bilim ve sanatın enteraktif ilişkisini Öz Tiyatro tezinde sergilemiştir. Baltacıoğlu Öz Tiyatro tezinde, temsil olgusundaki asal elemanın, olmazsa olmaz elemanın oyuncu olduğunu vurgulamış, oyuncu dışında kalan diğer elemanların, yazarın (oyun metninin), sahnenin, perdenin, dekorun, makyajın, kostümün, rejisörün, suflörün, oyuncunun yaratısını besleyen unsurlar olduğunu belirtmiş, geleneksel tiyatromuzun da aynı temele dayandığını ileri sürmüştür. Öz Tiyatro düşüncesi oyuncu odaklıdır. Oyuncu temsilin yaratıcı kaynağıdır. Tiyatronun tüm unsurları oyuncunun çevresinde toplanır, değerini oyuncunun yaratıcılığına yaptığı katkı ile kazanır”[13]
İsmail Hakkı Baltacıoğlu, 1923 yılında Darülfünun emini seçilerek cumhuriyetin ilk üniversite rektörü olmuştur. [14] VII. ve VIII. yasama dönemlerinde TBMM’de milletvekili olarak görev yapmış, Sosyoloji, psikoloji, sanat, eğitim ve felsefe alanlarında 100′e yakın eser ve inceleme; deneme ve fıkra türünde yazılar yayınlamış, düşün ve sanat gazetesi olan Yeni Adam’ı 1934’ten itibaren 46 yıl boyunca yayımlamıştır.
İsmail Hakkı Baltacıoğlu, hikâye, oyun, roman, piyes yazıp, oyun sahneleyen ülkemizin tiyatro alanındaki en dikkati çeken simalarından birisidir. Çok yönlü, bir sanatçı bilim adamı eğitimcisi, öğretim görevlisi, tiyatrocusu ve yazarı olan İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Hat sanatında da eserler vermiş hatta Hat Sanatımız için bir buluş yaparak “alev yazısı” denilen Hat yazısı türünün mucidi olmuştur.[15]
'Baltacıoğlu, Batı eğitim düşüncesindeki yanlışları görmüş, pedagojik ve sosyolojik yönden eleştirmiştir. O, Türk pedagojisinin babası olduğu gibi, uluslararası bir pedagoji düşünürü olarak da tanınmaya hak kazanmıştır.' [16]
Eserleri
İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun yaklaşık seksen kitabı yayımlanmıştır. [17]
Hikâye ve romanları
· Yalnızlar (Hikâye, 1942),
· Batak (Roman, 1942)
Tiyatro eserleri
· İnanmak (1939)
· Salt Çelebi (1939)
· Hayvanlar (1939)
· Akıl Taciri (1940)
· Kafa Tamircisi (1940)
· Andaval Palas (1940)
· Kütük (1946)
· Dolap Beygiri (1949)
· Karagöz Ankara’da (1949)
· Küçük Şehit (1961)
Felsefe kitapları
· Kalbin Gözü (1922)
· Rousseau’nun Terbiye Felsefesi (1925)
· Felsefe (1938)
Sosyoloji kitapları
· Maarifte Siyâset (1918)
· Târih ve Terbiye (1933)
· Türk’e Doğru
· Batı’ya Doğru (1943)
· Ziya Gökalp (1966)
ESTETİK VE TİYATRO
· Demokrasi ve Sanat (1931)
· Sanat (1934)
· Tiyatro (1941)
· Karagöz Tekniği ve Estetik (1942)
· Türkler’de Yazı Sanatı (1958)
Dinî eserleri
· Kur’ân Tercümesi (1957)
· Büyük Tefsir (1961)
Kaynakça
[1] Mehmet Güngör. "Çağının Önünde Koşan Bir Aydın: İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu".
[2] Erol Kömür ,Tek Başına Okul: İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu / etarih.com/index.php/etarih-arastrma/2, 20.04.2013
[3] Erol Kömür ,Tek Başına Okul: İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu / etarih.com/index.php/etarih-arastrma/2, 20.04.2013
[4] Murat Kaymak Baltacıoğlu:Türk pedagojisinin babasıydı, muratkaymak.com/?pnum=243&, 20.04.2013
[5] https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0smail_Hakk%C4%B1_Baltac%C4%B1o%C4%9Flu
[6] Akgün, M. Zerrin (1978). Çeşitli yönleri ile Baltacıoğlu. Yeni Adam, 92; 38-43.
[7] DOÇ. DR. SEDAT MADEN, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baltacioglu-ismayil-hakki/ Altın, Hamza (2014). II. Meşrutiyetten Cumhuriyete İsmail Hakkı Baltacıoğlu ve onun eğitim ve eğitimci kavramları ile ilgili düşünceleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 33(55); 219-252.
[8] Prof. Dr. Sevda ŞENER, Eğitimde Tiyatro ve Ismayıl Hakkı Baltacıoğlu,
[9] İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu, Hayatım, İstanbul 1998 (Baltacıoğlu, adını İsmayıl Hakkı olarak yazıyordu.
[10] Aytaç, Kemal (1984). İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 17(1); 237-248.
[11] Bilimtarihi.org Sitesi İsmail Hakkı Baltacıoğlu maddesi". Erişim tarihi: 20.04.2011.
[12] Türkkan, Yasemin (2008). Türk modernleşmesinde Yeni Adam Dergisi (1934-1938). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
[13] Yrd.Doç.Dr.Gülay ERKOÇ,TİYATRODA BİR ARAYIŞIN MİMARİ,İsmail Hakkı Baltacıoğlu, https://vizyon21yy.com/documan/Egitim_Ogretim/20.04.2011.
[14] https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0smail_Hakk%C4%B1_Baltac%C4%B1o%C4%9Flu
[15] Bilimtarihi.org Sitesi İsmail Hakkı Baltacıoğlu maddesi". Erişim tarihi: 20.04.2011.
[16] Fay Kirby, Türkiye'de Köy Enstitüleri, Ankara 1962, İmece Yayınları, s. 22.
[17] Necmettin Tozlu , Doç. Dr. İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu'nun Eğitim Sistemi Üzerine Bir Araştırma, 1989, İstanbul (M.E.B. Yayınları)
