İssos Kenti Zannedilen Epiphaneia Erzin

 

İSSOS KENTİ İLE KARIŞTIRILAN EPİPHANEİA KENTİ

 

Erzin ilçesinin 7 km batısında bulunan ve Erzin su kemerlerinin ulaştığı kentin adı İSSOS KENTİ olarak bilinmektedir. Halk arasında LEÇELİK denilen bölgeye yayılan bu kentin adı İssos değil -Oeniandos-Epiphaneia’dır. İskender ile Dara’nın yaptığı savaşa da adını veren İsos kenti ise Kinet Höyüğü olarak bilinen höyüğün ta kendisidir.

 

İssos adının çok meşhur olması ve Epiphaneia’nın turistik açıdan göze daha çok hitap eden kalıntılar sunması ve bu iki kentin bir birlerine çok yakın olması sebebiyle Epiphaneia’ya İssos denmiş olması ihtimal dâhilindedir.

 

Hâlbuki gerçek İssos kenti, Kinet Höyüğünün ta kendisidir. Dolayısı ile İssos kenti Erzin’de değil, şimdiki Yeşilköy beldesinin sınırları içinde ve Delta gaz dolum şirketine ait tesislerin bulunduğu Kinet Höyüğü ve çevresindeki arazi üzerindedir.

 

EPİPHANEİA kentinin ilk adı MÖ 2. yüzyıla kadar kullanılan ismi Oeniandros'dur. Daha sonra ise Epiphaneia ismi kullanılmıştır. "Antiokhos IV Epiphanes merkezi güç ile ortamdaki diğer unsurlar arasındaki ilişkileri güçlendirmeyi amaçlayan bir politika yürüttü. Seleukoslar için çok stratejik bir öneme sahip olan Kilikya, Antiokhos'un politikasında en çok adı geçen bölgeler arasındaydı. Antiokhos Antiokhos, Kilikya'da beş kent kurdu veya "yeniden kurdu" ve Kastabala haricindekilere Seleukoslu yöneticilerin adını vermişti bunlardan birisi de Erzin yakınlarındaki Oeniandos-Epiphaneia idi." (11 Claudia TEMPESTA,Antiokhos IV Epiphanes ve Kilikya;w.akmedadalya.com/ozet_tr.php?catagor). Bu bilgilerden de anlaşılacağı gibi Selaukoslar devletinin kralı olan Antiokhos IV Epiphanes, eski adı Oeniandros olan kenti genişletip imar etmiş ve bu kente kendi adı olan Epiphaneia adını vermiştir.

 

Epiphaneia kenti İslam egemenliği sürecinde kullanılmayınca harabe haline gelmiştir.  Haçlı seferlerinden sonra işlevini yitirdiği anlaşılan İssos Kenti de höyük haline dönüşmüş,  İssos’un höyük içinde kaybolması sonucunda Epiphaneia kenti, İssos zannedilmiştir.

 

İskender’in komutanlarından olan Seleukos Antakya’yı başkent yaparak Seleukoslar devletini kurmuştu. Selaukos krallarından Antiokhos IVEpiphanos,  Epiphaneia’yı yeniden inşa etmiş Seleukoslar zayıfladıktan sonra bu şehir bir ara korsanların eline düşmüştür. Daha sonra Romalıların hâkimiyetine geçen Epiphaneia, Tarsus ve Antakya yolu üzerinde önemli bir ticaret kenti olarak varlığını sürdürmüş, en parlak günlerini Roma hâkimiyeti esnasında yaşamıştır. Kaynaklara göre hatipliği ile de çok meşhur olan Romalı Cicero, Amanoslar da eşkiyalar ve korsanların üzerine yaptığı askeri operasyonlar sırasında Epiphaneia kentini karargâh olarak kullanmıştı.

 

Yrd. Doç. Dr Fusun Tülek’ten alınan şu paragraf Epiphaneia ile İssos’un birbirine karıştırılmış olması konusuna açıklık getirmektedir: “Erzin'in yaklaşık 7 kilometre batısında yer alan antik kent, bölge halkı tarafından İssos olarak bilinmektedir. Oysa kentin MÖ 2. yüzyıla kadar kullanılan ismi Oeniandros'dur. Daha sonra ise Epiphaneia ismi kullanılmıştır. Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait birçok kalıntı hâlâ toprak üstündedir. 66 hektarlık bir alana yayılmış olan kent, Akropol ve Aşağı Şehir olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Akropol'da bulunan tiyatro ve sütunlu cadde hâlâ görülebilmektedir. Kentte yapılan arkeolojik yüzey araştırmalarında tespit edilen diğer yapılar ise aquadükt (su kemeri), iki kilise, hamam ve su sarnıçlarıdır. Son yıllarda yapılan çalışmalarda Geç Tunç Çağı ve Demir Çağlarına ait seramik buluntular olduğu tespit edilmiştir. 2006 yılında defineciler tarafından yapılan kaçak kazı sonrası Antakya Arkeoloji Müzesi tarafından yapılan kurtarma kazısında bir hamam içerisinde MÖ 4. yüzyıla ait mozaik açığa çıkarılmıştır.” ( 12 Füsun Tülek, Osmaniye Arkeolojik Yüzey Araştırması 2008,ANMED Sayı: 2009–7)

 

 

Prof. Dr. Mustafa H. SAYAR’ın konuyla ilgili saptamaları ise şu şekildedir:  "Ovalık Kilikya’nın Seleukos kralı IV. Antiokhos Epiphanes tarafından ismi değiştirilen kentlerinden birisi olan Epiphaneia kentinin İ.Ö. 2. yy. ortalarına kadar kullanılan ismi Oiniandos olup bugün bu kentten geri kalan kalıntılar üzerlerinde sürekli tarım yapılması nedeniyle sürekli tahrip olmaktadır. Toprak yüzeyine çok yakın yapı kalıntıları toprağın derin pulluklar ile sürülmesi sonucunda her yıl biraz daha ortadan kalkmaktadır. Bu antik kentin çevresindeki köy ve çiftlik yerleşmelerinde yapılan tarihi-coğrafya ve yerleşim arkeolojisi çalışmaları ile Amanos Dağları’nın eteklerinde kurulu bulunan bu antik kentin Romalı ünlü devlet adamı Cicero’nun valiliği sırasında Amanos Dağları’nda Roma hâkimiyetine direniş gösteren yerel Kilikya boylarının yerleşme yerlerinin de saptanması konusunda önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Bu kentte ve çevresinde bulunan antik yazıtlar kapsamlı bir makale halinde bilim dünyasına tanıtılmak üzere yayına hazırlanmaktadır." ( 13 Prof. Dr. Mustafa H. SAYAR, Mersin, Adana, Osmaniye ve Hatay İlleri 2006 Yılı Yerleşim Arkeolojisi ve Tarihi-Coğrafya Çalışmaları, ANMED Sayı: 2007–5 )

 

Özetle, Erzin’in Leçelik mevkindeki İssos olarak bilinen kent yıkıntıları, İskender ile Darius’un yaptıkları savaş nedeni ile dünyaca tanınan İssos kenti değildir. Meşhur İssos kentine ait olduğu sanılan bu kent yıkıntıları ise ilk adı Oiniandos olan ve sonradan Seleukos Kralı. Antiokhos Epiphanes tarafından yeniden düzenlendiği için Epiphaneia adını alan kenttir.

 

Gerçek İssos kenti ise Dörtyol’un Yeşilköy beldesi sınırları içinde olan ve Delta Dolum Tesislerinin bulunduğu yerdeki Kinet Höyüğü olarak adlandırılan şehir kalıntılarıdır.

 

Leçelik adı verilen volkanik püskürme oluşumunun eteğinde İskenderun körfezinin kuzey batı yakasındaki en uç yerinde kurulmuş olan bu antik kent merkezinin güneyindeki İssos (Kinet höyüğü ) ve batısındaki Yumurtalık ( Ayas ) kentleri ile organik bağları bulunmaktadır. İssos Kenti olduğu zannedilen Epiphaneia, orta büyüklükte bir kent merkezidir. Şehrin kuzeyinde volkanik bir dağ bulunmakta ve Epiphaeia şehri bu volkanik arazi üzerinde uzanmaktadır. Epiphaeia’nın kuzey doğusundaki Toprakkale ve Kısık boğazının batısında bir şehirdir.

 

Fenikelilerin ticaret şehirleri olarak kullandığı Myriandrus-İssos (İskenderun) Baias ( Payas)  Kinet'i limanları ile organik bağlar içinde olan bir yerdedir. 

 

Epiphaneia kenti, Dörtyol ve Erzin’in İlkçağda hangi uygarlıklara beşiklik yaptığını gösteren aydınlatma noktasıdır. Tiyatro, spor kompleksi, sütunlu caddeleri, hamam, tapınakları, su sarnıçları, mezarlıkları, su kemerleri ve ile Epiphaneia kenti, Luvi Krallığı, Kilikya, Que krallığı, Selaukos, Roma ve Bizans uygarlıklarının izlerini taşımaktadır.

 

Kente su getirmek için yapılmış olan su kemerlerinin önemli bir kısmının hâlâ ayakta kalabilecek kadar sağlam yapılmış olması, kentin önemini göstermesi bakımından önemlidir. Cenevizlilere ait olduğu sanılan Burnazdaki liman ve kaleye de su taşıyan bu su kemerleri, yaklaşık on beş km uzaklıktaki Zorkun yaylasından Epiphaneia’ya ulaşır. Üstelik bu kemerler Epiphaneia, kentini de aşarak 15 km civarı uzaklıktaki Ayas (Yumurtalık) kentine kadar da uzanabilmektedir. Epiphaneia kentinin su kemerleri Romalılar zamanında kentte su getirmek için yapılmış kanallardır.