İZNİK 

İznik Kalesi

İznik İ, dünyada eşine az rastlanan ve bütünüyle "açık hava müzesi" halinde olan, tarihi surlarının dışına taşmadan tarihi yapısını ve surları içinde kalan dokusunu muhafaza eden tarihi ve antik bir şehirdir. Şehir tarihi dokusunun içinde kalmayı başarmış, bu tarihi dokuyu koruyan surlarını içinde antik yapısını günümüze kadar bozulmadan yaşatmıştır. Bu bakımdan bu yönleriyle dünyadaki ender şehirlerden biridir.

“Strabon’a göre, İznik, Makedonya Kralı  Büyük İskender’in  kumandanlarından Antigonius Monophthalmus tarafından M:Ö. 316’da kurulmuştur.  Şehrin “+” şeklindeki planında ve İyon tarzında olması, bunu doğrulamaktadır. Bu çağın geleneklerine göre, kurucusunun Antigonius olması nedeniyle “ANTİGONİA” adını almıştır. , M.Ö. 301’de Hypsos savaşını kazanarak kenti yönetimi altına aldı. Şehri restore edip düzenledikten sonar, o dönemin geleneklerine göre kente, karısının adı olan “NICAIA” adını verdi. “NICAIA” zafer ülkesi anlamına gelir. ” [1]

“Bithynia Kralı Zipoites, M.Ö. 279'da Nicaia'yı ele geçirdi. Nicaia bir süre Bithynia Krallığına başkentlik de yaptı. Adına altın sikkeler basıldı ve bundan böyle tarihte "Altın Şehir" unvanı ile anıldı. Nicaia Bithynia Krallığı İle Roma İmparatorluğu arasında uzun yıllar devam eden savaşlara sahne oldu. Sonuçta, Bithynia ordusu, General Lucullus komutasındaki Roma ordusuna yenildi ve bu güzel göl kentine Nicaea adı verildi” [2]

Kalenin ilk kez ne zaman yapıldığı kesin değilse de MÖ 258 yılında yapıldığı hakkında bilgiler vardır. Bursa Valiliğinin internet sitesinde bu tarih MÖ 258 yılı olarak gösterilir.  [3]  Başka kaynaklar ise  “ Roma İmparatorluğu döneminde 310 yılında Filip'in oğlu Antignius tarafından yapımına başlandığı. 330 yılında kale, düşman saldırılarına engel olabilecek hale geldiğine …”  [4] Dair kayıtlar bulunmaktadır. İznik ve Kalesinin Bizans döneminde çok önemli bir şehir ve kale haline geldiği bilinmektedir. Bizanslıların gerileme dönemlerinde İznik İstanbul’ dan sonra Bizans’ın II. Önemli kenti haline gelmiş bu yüzden de İznik kalesinin onarımı yeniden yapılmış şehir  surları oldukça güçlendirilmiştir. Bu surlar bu gün bile İznik şehrini içine almakta İznik Şehrinin antik özelliği büyük ölçüde eski günlerine yakın halini muhafaza etmektedir.

Nicaea Bizanslıların elinde büyük imar gördü. Şehirde kiliseler, suyolları ve sarnıçlar yapıldı. Selçuklu Sultanı Alpaslan'ın Bizans ordularını Malazgirt'te 1071'de yenmesinden sonra, Selçuklular XI. yüzyılın sonlarında Bizans içlerine kadar yürüdüler. Kutalmışoğlu Süleyman Şah, 1075 tarihinde Nicaea'yı aldı ve 1080 yılında Selçuklu devletinin başkenti yaptı.[5]

 Osmanlının kuruluş yıllarında Orhan Gazi tarafından alınan  İznik ( 1331)   Osmanlının ilk yıllarında Osmanlıların en önemli şehir olmuş 14 yy’ ın ortalarına kadar Bursa ve’ Edirne ‘den sonra devletin en önemli kentli olma özelliğini sürdürmüştür.  Şehri alan Orahan Gazi “Ayasofya Kilisesini, Camii yapmış ve manastırı medreseye çevirmiştir. II. Murat ve Candarlı’lar döneminde şehir tepeden tırnağa imar edilmiş, birçok camii, imaret, medrese, hamam, vs. bu dönemde yapılmıştır. “ [6]

Ülkemizin tarihi çerçevesini en iyi koruyan şehirlerinden biri olan İznik bu gün bie kale surlarının içinde kalan yapısını muhafaza etmeyi başarmıştır.  Kale surları bu gün dahi İznik’i çerçevelemekte ve surların büyük bölümü eskiyi andıran ihtişamıyla ayakta durmaktadır. İznik şehri ve kalesi hemen hemen bir Bizans ve  Osmanlı  şehir kimliğini korumaya sürdürmektedir.

Kale Bizans döneminde önemli onarımlar geçirmiştir. Yapıldığında yaklaşık 3000 metre olan kale çevresi, onarımdan sonra yaklaşık 4900 metre olmuştur. Surların yüksekliği ise, yaklaşık 10-13 metredir.

İznik Kalesi’nde; İstanbul Yenişehir, Lefke ve Göl kapıları kalenin ana kapılarıdır. Kalenin ayrıca 12  tane tali kapısı  daha vardır. Kale surlarının Uzunluğu 4970 m’dir. Yüksekliği 10-13 m. olan surların direncini güçlendirmek amacıyla 114 yuvarlak planlı burç yapılmıştır. Burçların eskileri yuvarlak, yenileri ise dört köşedir. Ayrıca surların önünde bulunan müdafaa hattında 131 burç mevcuttur. [7]

İznik surları birçok kez tamir görmüş olup, büyük ölçüde eski kent kalıntıları surlarda kullanılmıştır. Lefke Kapısı ile İstanbul Kapısı surları üzerinde bulunan üç kabartma tasvirde M.Ö. 3. yüzyıla ait bir savaşın anlatıldığı görülür. [8]

İznik tarihi döenmelerinden  devraldığı mimari mirası ile bir açık hava müzesi niteliğini hala korumaktadır. Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı uygarlıklarının arkeolojik ve etnografik kalıntılarıyla bütünleşmiş durumdadır. İznik Ayasofyasında onarım çalışmları başlamış, eski kilise müze haline getirilmeye çalışılmaktadır.
İznik'te şehir merkezinde yer altında kaln Çini atölyelerinde kazı çalışmları tamamalanmak üzere ve restorasyon çalşmalarına hız verilmektedir. İznikte'ki Osmanlı hanları, bedestenleri ve camileri tek tek onarıma girmektedir. İznik'i çepeçevre kuşatan surların büyük bölümü hala yaktadır. Yıkılan şehir duvarlarını  onarım görerek hala işlevini sürdüren kapılarının restore edilmesi İznik açıısndan çok  öenmli bir gelişme olacaktır.

 

İZNİK VE ÇİNİCİLİK

Türklerin idaresine geçen İznik sadece Anadolu’da değil Dünyada da en önemli çini üretim merkezlerinden birisi olmuştu. Muhteşem İznik çinileri Anadolu Selçukluları, Beylikler ve Osmanlıların kuruluş  döneminde yapılan mimari eserleri süslemişti.[9]

14. yyın ortalarından itibaren  Çin porselenlerine özgü desenler İznik’te, İznik çinilerinde de kullanılmaya başlandı. Kırmızı hamurlu çiniler İznik çinisinin ikinci döneminde (14. yüzyılın ikinci yarısı ve 15. yüzyılın başları) üretilmeye başladı. Böylece İznikli çini ustaları kendilerine rakip olabilecek Çinli ustalarla da rekabet edebilir, Çinlilerin yaptıkları her çeşit çiniyi de yapabilecek ustalığa ve tekniğe ulaşmış oluyorlardı.

İlk  Osmanlı  İznik çinileri, Bursa Yeşil Cami ve türbesinde (1421), Bursa Muradiye Camii'nde (1426), Edirne Muradiye Camii (1433) ve Çinili Köşk’te (1472) görülebilmektedir. ^[2] Bunlar genellikle mozaik veya sırlı boya tekniği ile üretilmiş çinilerdir.[10]

Özellikle 15 ve 17. yüzyıllar arasında İznik, çok önemli bir çini ve seramik üretim merkezi haline gelmişti. İznik çinileri başta başkent İstanbul'daki saray duvarlarını ve diğer muhteşem Osmanlı mimari eserlerinin çini ihtiyacını karşılayan ana bir şehirdi.[11]

Osmanlı devletinin duraklama devrine girmesi İznik çiniciliğini de duraklatmaya başlamıştı. Ayrıca  Kütahya ayrı bir çini üretim üssü olarak doğmuştu.  Zaten İznik çinileri de kaliteden düşmeye başlamıştı. Lale ve karanfil motiflerin 16.yüzyılda görülen mercan kırmızısı motifleri bu yüzyılda kaybolmuş, yerine soluk kırmızı gelmiştir. Bu yüzyılın çinilerinde zemin beyaz, yeşiller mavimsi, firuze mavisi de yeşilimsi bir renk almıştır.1716 senesinde İznik’te çini faaliyeti tamamen sona ermişti. [12]

Bu tarihten sonra çinicilik İznik'te unutulan bir meslek haline gelmiş, çini fırınları toprak altında kalmış, ihtimal ki çini ustaları da sırları ile tarihe karışmışlardı.

İznik'te çiniciliği yeniden yaşatma çabalarının ilk somut adımının 1985 yılında atıldı. Çini atölyelerinde kazı çalışmaları başladı.  Yapılan bu kazılar ve atölye çalışmalarıyla birlikte İznik Çiniciliğinde bir hareketlilik gözlenmeye başladı. Bu hareketlilik İlçede faaliyet gösteren çini atölyelerini umut verici çalışmalarıyla da kendini göstermeye İznik Çiniciliği küllerinden doğarak yeniden canlanmaya başladı. [13]