Kadı Teşkilatı Nitelikleri Görevleri Toprak Kadısı

Kadı Nedir

Kadı, Arapça kökenlidir ve “hükmünü, sözünü geçiren” anlamlarında sözcükler üretilen kazâ (kadâ) kökünden gelmektedir.  Kaza eski devrilerde etrafında köyler, mezralar gibi yerleşim yerlerinin idare merkezi olan il, ilçe veya bucak olmaktadır.  Kadı ise il, sancak ve bucak merkezleri ve bu merkezlere bağlı yerleşim yerleri ve karyelerde yaşayan insanların arasında meydana gelen anlaşmazlık, çekişme ve davaları şer‘î hükümlere göre çözümlemek ile görevli memurlar olmaktadır.

Kadılar, medrese mezunu, şeriat hükümlerini tahsil etmiş olan, şeri ve örfi hukuku bilen, hukuka aykırı davranışların cezasını hukuk kitaplarındaki emsallerine bakarak hükme bağlayan, hüküm ve cezaları infaz etmek yetkisine de sahip olan, kolluk görevlerinin de amiri mahiyetindeki bir memuriyet olmaktadır.  Kadılar, derin hukuk bilgisine ve müştehid derecesinde âlimlik mertebesine ulaşmış kişiler arasından seçilmiştir.

Kadı ve hâkim sözcükleri çoğu kez eş anlamlı kullanılmıştır. Kadılar, idarî, malî, kazâi konularda yönetme ve karar verme yetkisine sahip, naslardan hüküm çıkarabilen âlimler arasından seçilen ve kamu adına görev yapan üst düzey görevliler olmaktadır.

Kadılık teşkilatının kendi arasında mertebeleri vardır.  En üst mertebeleri Anadolu ve Rumeli Kazaskerleridir. İstanbul Kadısı da en üst mertebelerden birisi olmaktadır. Sancak ve kaza kadılarının da alt mertebeleri bulunur.

Toprak Kadısı

Osmanlı adlî sistemi içinde Rumeli ve Anadolu eyaletlerinde teftişle görevli seyyar veya mahalli bir kadılık türünün olduğu bunlara da “ toprak kadısı “dendiği ortaya çıkar.

Bu kadıların payitahttan gönderilen fermanların içerdiği görev ve sorumlulukları kaza ve belde kadıları gibi yerine getirdikleri anlaşılır. Aslında bu kadıların müstakil bir kadılık türü olmadığı, esasında hadiselerin cereyan ettiği yere gönderilen kadılar olduğu anlaşılmaktadır.  

Çeşm-i giry^nın görüp bin yaş hakkındır dedi, yâr

Hâk-i pâyin beni toprak kadısı hükmeyledi.        Defterzâde Cemal