Kakmacılık ve Terimleri Hamide Soysal

Yazan Hamide Soysal 

 

Alem: Sancak anlamına gelen aylı madeni tepelik.

Ağaç: Topraktan yukarıya yükselen ve gittikçe inceleşerek dallanan kabuklu ve sertsaplı bitkilere verilen genel isme ağaç denir.

Ağaç Oymacılığı:  Ağaç oymacılığı, ağaç üzerine çizilen bir  şekli, özel olarakhazırlanmış olan kesici aletlerle lüzumsuz yerlerini çıkarttıktan sonra şekillendirme sanatıdır.

Ağaç Testereleri:  Tahta dilme, sunta ve kontrplak gibi ahşap malzemelerin kesiminde kullanılır.İnce orta,ve kalın dişli olarak imal edilirler.Pala,çekme,balık sırtı,fare kuyruğu,kıltestere gibi isimlendirilirler. .(Kılınç.1994;82-83)

Ahşap: İnce tüpleri andıran hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşmuş organik gerece verilen isimdir.

Ahşap Tokmak: Çekiç maksatlı kullanılan, iskarpilelere çekiç gibi vurularak desene şekil kazandırılır,oyma işlemi yapılmış olur.Sert dokulu ağaçlardan yapılır.

Arabesk: Birbiri içine girip çıkan hat ve eğrilerin meydana getirdiği bezeme biçim.

Aynalık: Minberlerin kapı üst kısmı. genellikle kitabelerin yer aldığı bölüm.Taç altı.

 

Bezeme: Süsleme.

Cetvel: Uzunluk ölçmeye yarayan, değişik boyutlarda olan, üzerinde santimetre vemilimetre bulunan bir ölçü aracıdır.

Eğitim: Bireyde istendik davranışlar meydana getirme sürecidir.

Fırça: Bir yüzeye boya vernik vb.gibi maddeleri sürmeye yarayan malzemedir.

Geçit-Geçme:  Minberlerde çıta parçalarını birbirine geçecek  şekilde bağlayanteknik.

Gergilik: Minber korkuluklarını bölen dikdörtgen çerçeve.

Girift Örgü:  Şeritlerin bir sistem dahilinde  birbirlerine dolanarak meydanagetirdiklerisu biçiminde  yada süslenecek alanı bütün halinde kaplayan çeşitli süsler.

Hızar Makinası: Ağacı kesmeye yarayan elektronik cihazdır.Yapılması düşünülenobjenin ilk ölçü ve biçimlendirildiği yerdir.

İskarpelalar: Oymanın yapımında kullanılan keskin uçlu  bıçaklara denir. Bunlaraoyma kalemide denir.Çok farklı türleri vardır;düz,oluklu,eğik ağızlı, düz ağızlı,düzüçgen, “V” oluklu, “U” oluklu, tırnak iskarpile,kuşdili iskarpile gibi.             

İşkence:  Oyma yapılacak ahşap malzemenin masaya sabitlenmesini sağlayansıkıştırma, sabitleme aracıdır.

Kafes:  Minber korkuluklarında kullanılan çıtaların bir kafes oluşturacakşekildeçakılması ile oluşan teknik.

Korkuluk: Minber merdiveninin iki yanında kullanılan parmaklık. 7

Kumlama demiri:  Desenin oyması yapıldıktan sonra, boş zemine ince ince noktalar halinde şekil veren araçtır.

Kompozisyon  Şablonu:  Belirlenen kompozisyonun eskizden mukavva üzerinegeçirilerek,aktarılarak pozitiflerinin kesilip çıkarılmasıyla oluşan mukavva kalıbadenir.genelde desenin simetrik bir alanı alınır.4\1,  4\2,  6\1 gibi bir paftasıhazırlanır.deseni sağlı sollu koyup çizerek desenin tamamı ahşaba aktarılmış olur.

 Künde: 1-İri ve kalın ağaç. 2-suçlunun ayaklarına geçirilen tomruk. 3-kütük, kalın ağaç gövdesi.Künde Osmanlı sözlüğünde tutma kavrama yakalama sözcüğünden gelmiştir.

Künde-kâr: Kıymetli ağaçları işleyen marangoz, sedefçi        

Kündekâri:  İnce marasngozluk.Sedefçilik .Birbirine geçme olarak düzenlenen,küçük tahtalardan yapılan bir bezeme tekniği.

Külah: Minberin  şerefe kısmını  kapatan konik dam örtü.

            

Mihrab: Mihrab,cami ve mescitlerde kıble istikametini gösteren ve imamın cemaat önünde durarak namaz kıldırmasına yarayan niştir.Mihrablar tüm cemaatin yöneldiği odak noktaları olduklarından daima çok süslü yapılırlar.( https://www.kundekari.com/kapilar.php)

Minber:  Minber,Arapça'da yüksek anlamına gelen nebr sıfatının isimhalidir.Hatibin cemaate seslenmek üzere çıktığı kürsüdür.Ahşap minberlerde oyma,fil dişi veya sert ağaç dolgulu kakma ya da Kündekari gibi bezemelere rastlanırken,taş minberlerde  şebekeler ya da değişik renkli taşların yan yanagelmesiyle oluşan desenler bulunur.( https://www.kundekari.com/kapilar.php)

Minber:  Camilerde hutbe okumak için çıkılan merdivenli yüksek kürsüye verilen isimdir.Camilerde minber ilkez Emeviler döneminde konmuştur.(Oral;1962,s.23)

Minber:  Arapça “Nebr” kökünden gelen ,kaldırmak,yükseltmek anlamını taşır.Üzerine çıkılacak yüksek yer demektir.(Ersoy;1993 s.55)

Minber: Cami ve mescitlerde mihrap’ın solunda merdivenli kürsü. Minbere perde ile örtülü bir boşluktan girilir ve sahanlığa çıkılır.Kürsü ve sahanlık külahlı bir kubbecikle örtüllüdür. Minberler ahşap ve ya da taştan-mermerden yapılırlar.(İzdem;1972;233)

           

Matkap: Ağaca yuvarlak delik açmak için kullanılan bir alettir. .(Kılınç.1994;82-83)

 Mukarnas: Kademeli olarak taşmalar yapacak biçimde, aşırtmalı olarak yanyana ve üst üste gelen, üç boyutlu görünüm veren bir geçiş ve dolgu öğesi. Petek biçimi bir görüntü ile yarım kubbelerin içini dolgulayan İslam sanatı  öğesi. (Sarkıtlı olanlarına istalaktit denilir).(Yakut Türkçesinde çıkıntı, burun) düşey bir yüzeyden, üzerinde bulunan daha taşkın bir yüzeye geçmek ve ona bindirmelik görevi yapmak için taş veya tuğladan küçükprizmalar şeklinde, birbiri üzerine oturan bindirmeliklere verilen ad, istelaktit. Sinan çağında bunlara tekil olarak mukarnas, çoğul olarak da mukarnesat denirdi.Mukarnasın çeşitli bölümlerine asaba, pah, badem, peş, kanat, yırtmaç, diş, püskül gibi adlar verilmiştir (https://www.asdahsap.com/ahsap%20sanati.htm)

           

Nişangeç:Tahtanın bir kenarına parelel çizgi çizmek için kullanılan biralettir.(Kılınç.1994;82-83)

          
Rende ve Planyalar:  Tahtaların yüzeylerini ve kenarlarını düzeltmek için kullanılırlar.Kısa olanına rende uzun olanına pilanya adı verilir. .(Kılınç.1994;82-83)

Rölyef: Kabartma

Rumi: Filiz ve yaprak biçiminde üsluplaştırılmış stilize hayvan motiflerinin dolaşık tezyinatı.

Sanat:  İnsanın bir zamanlar yaşamış olduğu duyguyu, kendinde canlandırdıktansonra aynı duyguyu başkalarının da hissedebilmesi için hareket, ses, çizgi, renk veyakelimelerle belirlenen biçimlerle ifade etme ihtiyacından ortaya çıkan etkinliklerdir.

Sanat Eğitimi: Kişinin duygu, düşünce ve izlenimlerini anlatabilmek yetenek ve yaratıcılığını estetik bir seviyeye ulaştırmak amacıyla yapılan eğitim faaliyetlerinin tümüne verilen addır

Sanat Eğitimcisi: Okullarda sanat etkinliklerinin yürütülmesini sağlayan resim, müzik, iş-teknik ve beden eğitimi alanlarında görev yapan  öğretmenlerdir.

Sanat Etkinlikleri: Birey duygu düşünce ve izlenimlerini ifade edebilmek için, yaratıcılık ve yeteneklerini ortaya koyabildiği resim, heykel, tiyatro, dans vb. etkinlikler bütünüdür. 10

Satıh: Yüz,yüzey.    

Sistre:  Tahtanın yüzeyini perdahlamak için kullanılanbir çelik plakadır..(Kılınç.1994;82-83)

 

Tezgah:  Oyma düz masa gibi bir tezgahın üzerinde yapılır. Oyulacak ahşap,işkenceyle tezgaha sabitlenir.

Törpü:  Ağacın  şekillendirilmesindeve yuvarlatılmasında kullanılır.Balık sırtı,yuvarlak ve yassı törpü gibi isimleri vardır.

Vaaz kürsüleri: Vaaz kürsüsü, camilerde vaaz veya ders verecek olan kişinin veya imamın oturmasına yarayan, genellikle üç basamaklı, rıhtları yüksek, sabit veyahareketli olan ve dayama merdivenle çıkılan yüksekçe sedire denir.                       ( https://www.kundekari.com/kapilar.php)

Vida:  Bir ahşap objenin bütün paftalarının oyması tamamlandıktan sonra, kurgusunun montajının yapımında kullanılan araçtır.

Zımpara: Tahtanın yüzeyini iyice düzeltmek için kullanılır. (Kılınç.1994;82-83)


YAZAN : HAMİDE SOYSAL," GELENEKSEL TÜRK EL SANATLARIMIZI YAŞATAN KÜNDEKÂRİ USTASI MEVLÜT ÇİLLER ," GAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 
YÜKSEK LİSANS TEZİ, Ank., 2007