Kandil ve  Gök Kandil Olmak ( Aşırı Sarhoşluk )

Kandil; eski devirlerde başlıca aydınlatma araçlarından biri olan, yanan kısmı oldukça dar, içerisinde sıvı yağ ve fitil olan, görüntüsü çaydanlığı andıran bir aydınlatma aracıydı. Kandil eski devirlerde evlerde, sokaklarda, saraylarda, câmilerde vb de aydınlatma amaçlı olarak kullanılırdı. Kandiller, yağ konan haznesi ile fitil bulunan kısımdan ibaret ve değişik şekillerde yapılan bir eşyaydı.

Kandil kelimesi İslamiyet’le alakalı dini gecelerin de adıdır. Berat, Regaip, Mevlit kandili gibi. 

Eski devrilerde Kandil kelimesi argo dilde deyim ve mecazi olarak aşırı, sarhoşluk, sarhoşluğun en son haddi manasında da kullanılıyordu. Aşırı sarhoşluk kandil olmak deyiminden başka  “ kandil, gökkandil”   gibi tabirlerle de ifade ediliyordu. [1]

Râh-ı mihnette döküp kanlı yaşın eyle figân
Bâde-i aşk ile  âlemde dilâ kanzil isen                    Nev’izade  Atai

Gece Kandilli’de gök kandil olup ol meh-rû
Mâhitab eyleyerek eyledi azm-i Göksu           Esrar Dede Şiirleri

Kandil olmak deyimi  "bade olmak"   şeklinde de ifade ediliyor,  aşırı sarhoşluktan kendini bilemeyecek hale düşmeye ise kor kandil diyorlardı. :  Şu halde kandil olmak, gökkandil olmak günümüzdeki kör kütük sarhoş olmak deyimi ile aynı anlama geliyordu.

 Baglayup kandilveş gönlüm saçun kullâbına
 Câmi`-i hüsnünde revnakdur kaşun mihrabına  Şeyhülislam Yahya Şiirleri

Yıkılmış âlemi  i’mâra i’mâl etme endişen
Harâbât-ı muhabbette varıp is kandil olmaktır.  

Yıkılmış âlemi mamur etmek için kendini yoracağına muhabbet meyhanesine gidip körkütük sarhoş ol.

Ayaklandır  Rıza’yı  dest gir  ol câm-ı himmetle
Mey-i aşkınla gök, kandil olup üftade gelmiştir.  Ali Rıza Paşa [2]

Rıza’ya  kadeh vermiş gibi elinden tutup ayağa kaldır. Çünkü aşkın şarabı ile gök, kandil olup kalkarak gelmiştir.

Böyle gökkandil iken def-i humar etmek için
Laciverdi kadehi hep dolu tutar sünbül         Sünbülzade Vehbi

Bu beyitte,  sarhoşluk sonrası çekilen baş ağrısı, körkütük sarhoşluk,  erguvan şarabı ve sümbül ile sünbülzade arasında çeşitli anlam oyunları da yapılmıştır.

 

 

KAYNAKÇA

• [1] A.Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996, s. 302
• [2] A.Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996, s. 302