Kapağı Atmak

Eski devrilerde kullanılan kapağı atmak deyimi günümüzde kullanılan kapak atmak deyiminden farklı bir anlamdadır. Günümüzde sık sık kullanılan kapak atmak veya kapağı atmak deyimi   “Sıkıntılı bir yerden kurtulup rahat edeceği bir yere kavuşmak.  Uygun bir yere yerleşmek. İşe girmek. Devlet memuru olup kurtulmak manalarına gelen kapağı atmak veya kapak atmak “ anlamlarındadır. Kapağı atmak deyiminin günümüzdekilere benzer manaları eski devriler de kullanılmıştır.

Eski edebiyatta ise bu deyim daha ziyade kelimelerinin gerçek anlamına yakın anlamlar da taşır. Hatta günümüzde artık unutulmuş olan anlam kullanımlarına da sahipti.  Eski edebiyatta kapağı atmak tabiri, kaynayan su kabının kapağını atması veya kıvama gelen şıraların ya da şarabın genleşerek kapağını açması manasında veya benzerlik manalarında da kullanılmıştır.

Şıranın veya şarabın konulduğu küpün kapağını atması demek şarabın veya şıranın kıvamına gelmesi demektir.  Şarap kapağının atmış olması şarabın içebilecek kıvama gelmiş olması demektir.

Nitekim şampanya patlatmak, sallanan şampanyanın tıpasını fırlatması de bununla ilgilidir.

İnler tehi derdin ile humlar da kûs gibi
Evvel şetaret ile atarken kapağını        Fazli

Eskiden içleri şarap ve şıra ile dolu olduğundan zevkle kapak atan küpler şimdi içleri boş olduğundan kös gibi oturup inliyorlar

Rez duhteri muhtesib-i asrın elinden
Hum kûşesine sindi bu gün attı kapağı   Lâedri [1]

Üzüm kızı- şarap-  zamanın muhtesibinden korkup bir küpün içine saklanmışken bu gün şarap olup kapağını attı.

Der-i meyhaneyi şahne kapamak ister imiş
Ayağı denk alarak gizli kapağı attık.            Sünbülzade Vehbi

Atmış kapağı hane-i ağyara olup mest
Açılmış o sanduka-ı ser- beste işittim.     Vasıf

Var mı hâhiş kuzum aslan sütü ile nicesin
Kızıl er attı kapağı yine  kanlar içesin         Kastamonulu Sadi  [2]

Şarabın tıpasını fırlatması, kapak atmak ile aynı anlamda kullanılmıştır.  Eski edebiyatta bunun için tapasını atmak tabiri kullanılmıştır.  Günümüzde bu tabirin “ tepesi atmak “ deyimi ile yaşamaya devam ettiğini söylemek mümkündür.

Tapası attı varil – veş meyhanelerin
Yevm-i şevk gecesinde  indik de hilâli rüyet   

Mey-i nahvetle dolu şişeye dönmüştü hemân
Tepesi geldi yere attı tapasın gonca                  Sünbülzade Vehbi

Oğlanın elinde şişe tapası
Irgalama çalkalama eşek sıpası
Ne güzel oğlan yanası çoban      Osmaniye Türküleri

 KAYNAKÇA

 

• [1] A.Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996, s. 302
• [2] A.Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB, 1996, s. 302