Kaside

Osmanlıca Yazılışı: Kasîde – قصیده

Kaside Arapça kökenli bir kelimedir ve Türk Arap ve Acem şiirinde övgü- yergi  konulu şiirleri ifade eden bir terimdir.

KONU BAŞLIKLARI

• Kaside Anlamı Kökeni
• Kasidenin Biçim Özellikleri
• Kasidenin Bölümleri

 

Kaside Anlamı Kökeni

Arapça” ḳṣd “ kökünden gelen ḳaṣīda kelimesinden dilimize girmiş, övgü, yergi, methiye konulu özel bir şiir türü olarak  terim anlam kazanmıştır.

Yazıda kasidenin sözlük anlamı, tanımı, kasidenin bölümleri, kasidelerin konusu, nesip, teşbib bölümlerine, methiye bölümlerine göre kasideler, kasidelerin,  nesip, teşbib, grizgâh, fahriye, medhiye tegazzül ve dua bölümlerinin özelliklerine  yer verilecektir.

Arapça “kasada” ( ksd)  kökünden gelir.  Sözlüklerdeki anlamı “niyet etmek, yaklaşmak”[1], “kastetmek, “yönelmek “olan kaside daha çok din veya devlet büyüklerini övmek veya devlet büyüklerini yemek, hatta övermiş gibi yaparak hicvetmek, gayesiyle yazılmış olan şiirlerdir.

Kasîde yazanlara kasîde-gû (kasîde söyleyen), kaside-serâ (kasîde yazan) veya kasîde-perdâz da denilmiştir.

Arap Edebiyatında ortaya çıkmış, Acem, Urdu ve Türk edebiyatında girmiştir. Kaside’nin, Cahiliye döneminde de çok önem verilen bir şiir biçimi olduğu Mekke’de yılda  birkaç kez düzenlenen Ukaz adı verilen şölenlerde a kaside yazma yarışmalarının yapıldığı,   yarışmalarda seçilen en güzel yedi kasidenin - Muallakatü's- Seb'a  (Yedi Askı şairleri)  - Ka’benin duvarlarına asıldığı da bilinmektedir.  Arapçada muallakat "beğenildiği için herkesin görebileceği bir yere asılan, sergilenen şiirler” anlamına gelir.

İl kasideler Arap şiirinde ve cahiliye devrinde sevgiliyi övmek,  sevgilinin ailesi ve yaşadığı yerlere methiye dizmek amacıyla yazılan şiirlerdi. Bu bakımdan cahiliye devrinde yazıl mış olan kaisdeler sevgilinin mekânının ve kabilesinin tasviri ( büka) , sevgilinin ve aşkın anlatıldığı, (nesip),sevgiliye kavuşmak için çekilen çilelerin anlatıldığı ( nahil, sevgilin medh edildiği bölüm ( medhiye ) gibi dört bölümden ibaretti.


KASİDENİN BİÇİMSEL ÖZELLİKLERİ

Kasîde beyitler halinde İlk beyti kendi arasında kafiyeli sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest, ama ikinci dizeler ilk beyitle kafiyeli kafiye düzeni gazel gibi olan bir şiirdir.  (a-a, b-a, c-a, d-a )  İlk dizeden sonraki her beytin ikinci dizeleri kendi aralarında kafiyeli olurlar.

Klasik kasideler 31 ile 99 beyit arasında değişir, fakat beyit sayısı 31 beyitten daha az veya 99 beyitten çok daha fazla kasideler de görülmüştür.

Kasidenin ilk beytine matla (doğuş, başlangıç), son beyte makta (kesiş, bitiriş) beyti denir. Kasidenin ortasında her iki dizesi de kafiyeli beyitler varsa buna tecdîd-i matla (matlaınn yenilenmesi), birkaç matla beyti taşıyan kasideye de zü'lmatâlî  kasîde denir.

 Şâirin adını veya mahlasını yazdığı beyte tâc beyit, en güzel beytine ise beytü'i-kasîd adı verilir. Dize ortalarında da kafiye bulunan kasidelere musammat kaside denir


KASİDE’NİN BÖLÜMLERİ

a)NESİB- TEŞBİB:  Kasidenin ilk ve kasideye giriş bölümüdür. İlk bölüm nesîb (veya teşbîb)dir. Bu bölüm genellikle kasidenin yazıldığı, mevsimi, ayı, özel günü bayramı, vb tasvir eden bir bölümdür. Şair kasidesini yazdığı ayı veya mevsimi betimleyerek başlar.

 Bu bölümde kasidenin yazıldığı ay mevsim veya özel günler için âşıkane duygulardan söz ediliyorsa bu bölüme nesîb  denir. Örneğin kaside bahar aylarında yazılmışsa ve bahar ayalarındaki aşk, işret, eğlence, içki veya âşıkane işlerden söz ediyorsa bu kasidenin bu bölümüne nesip denilir

Eğer bu bölümde aşk eğlence ve işret amacı gütmeyen, bahar, tabiat, bayram, nevruz tasvirleri varsa âşıkane konulara girilmediğinden bu bölüme Teşbib denir.

Aslında bu bölümler kasidenin yazma amacını oluşturan methiye bölümündeki konular için bir giriş niteliği taşır. bu  bölümde tabiat manzaraları, çiçekler, günün bir ânı, gece, gündüz, eğlence, meclis, kuşlar güller bülbül, âşıkane duygular, zevk sefa işret eğlence  gibi akla gelebilecek her şey tasvir edilebilir. Ya da bu bölümde özel günler,  betimlenebilir.

b)Gürizgâh- Girizgâh – giriz (güriz)  Bu beyitte şair nesib veya teşbib bölümüne yaptığı tasvir ile kasidenin asıl bölümü olan methiye bölümüne bir geçiş yapar.  Birkaç beyitten oluşan bu bölümde şair, asıl konuya geçmek için uygun bir söz düşürerek methiye bölümün geçeceğin işaret etmiş olur.   Girizgâh, konuya uygun, nükteli ve nitelikli bir söz düşürerek nesip ile methiye arasında münasebet kurmak için yapılır.

Şair methiye bölümündeki konuya geçiş yaratabilmek için bir ila iki beyitlik i hicvine veya methine başlayacağını ima eden nükteli bir söz düşürür.

c) Medhiye(övgü veya över imiş gibi yapılan hicviye ) Kasidenin esas bölümüdür.  Bu bölüm genellikle kasidenin sunulacağı kişinin marifetlerini, başarılarını hizmetlerini kişiliğini vb övmek için yapılır. Kasidelerin methiye bölümleri genellikle kasidenin takdim edileceği ve ihsan umulan kişiler için yazılır.  Kasidelerin genellikle en uzun bölümleri de burasıdır. Bu bölüm kasidenin asıl bölümü ve yazılma maksadını oluşturan bölümü olduğundan kasidenin en çok özenilen en süslü ve sanatlı beyitlerini içeren bölüm olur.

Bu bölümde bir devlet büyüğü, padişah, Sadrazam vb övülebilir. Bu tip kasideler bu devlet büyüğünden bir caize, ihsan, makam veya mülk temin etmek için yazılır.  Bu tip kasidelerdeki övgüler aşırı ve abartılıdır.  Şair “ Övdüğü kişinin bulunduğu makama göre, o makamın gerektirdiği özellikleri abartılı bir üslupla dile getirir.  Övülen kişi sultan ise adaleti, lütfü, cömertliği, savaşçılığı, hışmı ve gazabı, olumlu görüşleri, aklı, hüneri, tedbiri, fermanı, irfanı gibi özellikleri çoktan aza doğru sıralanır.” [2]

Medhiye bölümleri hicivli olan kasidelere hicviye denilir. Bu defa bir devlet büyüğü aşırı ve abartılı olarak hicvedilir.

d)Tegazzül: Kaside içinde kasidenin kafiye sistemine uyan bir gazelin yer aldığı bölümdür. Her kasidede tegazzül bölümü olmayabilir. Şâir, kasidesi içinde tegazzül yazacak ise methiye bölümünde bir vesile ile tegazzzül yazacağını belli eder.  Bu bölüm 5 ila 12beyit arasında değişir.

e)Fahriye: Şâir bu bölümde kendini över. Bu bölüm içerik bakımından methiyeye benzer. Çoğunlukla birkaç beyitten oluşur. Ama Nef’î, fahriyeleri hem sanatlı yapmış hem de uzun tutmuştur.

f)Duâ : Medhiye ve önceki bölümlerde  övgüsü yapılan kişi için duâ edilir.  Dua bölümü birkaç beyitten ibarettir.




KASİDE İLE İLGİLİ LİNKLER:

• Kaside Tüm Özellikleri Örnekler Türleri Bölümleri
• Kasidenin Tarihçesi İslam ve Türk Edebiyatında Önemli Kasideciler
• Kaside Nedir ve Kasidenin Bölümleri
• Iydiyye ( Bayramiyye) Nedir ve Örnekleri
  Iyd – İyd ( Şiirlerimizde Bayram)
  Kaside Nedir ve Kasidenin Bölümleri
  NESİP BÖLÜMÜNE GÖRE KASİDELER
  Nesib Bölümü Nedir ve Nesib Örnekleri

 

KASİDE ÖRNEKLERİ : ( Linkleri tıklayın)

• Kaside der vasf-ı İstanbul ve sitayiş-i Sadrazam İbrahim Paşa)
• KASÎDE DER NAT-İ HAZRET-İ NEBEVÎ
• Kaside: Mihr ü meh kim devr iderlerâlemi her rûz u şeb
• Kaside : Müjde ey keştî-nişîn-i bahr-ı hicr-i bî-girân
• Kaside Aceb mi ba'd-ez-in teshîr edersem mülk-i irfânı
• HÜRRİYET KASİDESİ.
• Şitâiyye’den “Kaside-i Şitâiyye Der-Zımn-ı Medh-i Pâdişâh-ı Cihân”
• Der-cülûs-ı Sultân Selîm Hân ( Kaside)
• KASİDE Bahâriyye-i Mülhem-i Gayb Berây-i İbrâhîm Paşa
•  

KAYNAKÇA

• [1] Haluk İpekten, Eski Türk Edebiyatı, Dergah Yayınları, 2007, İstanbul
• [2] TÛBÂ IŞINSU İSEN,   DİVAN ŞİİRİNDE FAHRİYE,  Bilkent Üniversitesi,  Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master Tezi, Ankara, 2002
•