Kısas-ı Enbiya

Osmanlıca Yazılışı :  - نبييا كيساسى /  عثمانليجه

Kısas-ı Enbiya, Peygamberlerin kıssaları anlamına gelmektedir. Peygam­berlerle ilgili kıssaları içeren peygamberlerin hayat, menkıbelerini, hayat hikâyelerini, tebliğ faaliyetlerini ve kutsal özelliklerini anlatan kitaplardır.

“Peygamberlerin Hikâyeleri” anlamına gelen Kısas-ı Enbiyâ, Arapça kıssa ve nebî kelimelerinin çoğuludur.  Kısas-ı Enbiyâlarda Kur’ân-ı Kerim’e, tefsirlere, hadislere bazen da kimi İsrailiyat türü alıntılara, kaynaklara, tarih kitaplarına hatta söylencelere de dayanarak peygamberlere ait kıssalar,   peygamberlerin döneminde yaşayan meşhur kişilerin hayat hikâyeleri ile dini,  din dışı farklı konular da anlatılır.

Kıssadan hisse amaçlı didaktik nitelikli bu eserler nesir ve nazım olarak Arapça, Farsça ve Türkçe tercüme ve telif olarak yazılmışlardır.

Kısas-ı Enbiyalar, Hz. Âdem’den başlayarak bütün Peygamberlerin, Hatemü’l-Enbiyaların, Hz. Muhammed’in hayatlarını, kıssalarını mucizelerin vb anlatır. Hatta bazı Kısas-ı Enbiyalarda

Asr-ı Saadetlerinin, Hulefa-i Raşidin, Emevi, Abbasi devletlerinin ve diğer hilafet ve saltanatların tarihlerine de yer verilmiştir. Nitekim Ahmed Cevdet Paşa’nın yazmış olduğu Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa adlı eseri bu şekildedir.

İslam Edebiyatındaki Kısas-ı Enbiyaların ana kaynağı Kuran’dır. Kur’an’da Âdem, İbrâhim, Yûsuf, Mûsâ ve Îsâ gibi peygamberlerin hayatları hakkında kısmen geniş bilgiler verilmiş toplamda 28 peygamberin adı geçmiş, adı zikredilmeyen çok sayıda peygamberin varlığından da söz edilmiştir. Fakat Kısas-ı Enbiya yazarları Sadece Kuran’a bağlı kalmamışlar İncil ve Tevrat’ın yanı sıra tefsirler, siyerler,  tarih kitapları gibi pek çok diğer eserlerden de faydalanmışlar, fakat faydalanılan kaynaklardaki bilgilerin aslı esası vb iyi irdelenemediğinden ihtilaflı ve yanlış bilgilere de yer vermişlerdir.[1]

Kaynakların mukayesesi metoduyla kaleme alınmış olan bu eserlerin bazıları aynı bilgilerin ve yanlışların tekrarına da düşmüşlerdir.  Ancak kutsal kitaplar dışındaki farklı kaynaklarda geçen israiliyat bilgileri, İslamiyet öncesi eski inançlarından kalma uydurma ve menkıbelere yer vermeleri nedeni ile Kısas-ı Enbiyaların birçoğuna yanlış bilgiler de aksetmiştir.

Kısas-ı Enbiyaların Konuları

Kısas-ı Enbiyalar,  peygamberlerin hayatlarını anlatmak,  peygamberlerin kıssalarını öğretmek,  bu sayede de öğüt, misal,  ders ve ibret vermek maksadı ile yazılmışlardır.

Kısas-ı Enbiyalarda sadece peygamber kıssaları ve hayatları değil, insanın yaratılışı, Ay’ın Güneş’in, yıldızların, hareketleri,  kokuların, bitkilerin tarımın, kuşların vb ortaya çıkışları,  öküzün dünyayı boynuzları arasında taşıması gibi dini ve din dışı pek çok konulara da yer verilmiştir.

Kısas-ı Enbiyalar’da . Âdem Havva, Hâbil-Kâbil, Nuh , Nûh-Tûfânı,  Hz Yusuf , Yakup, ( Yusuf’un rüyası, Yusuf ile Züleyha Hikayesi, , Yusuf ile Kardeşleri; Musâ (Musâ ile Firavun, Musâ ile Hârun, Musâ ile

îsrailoğulları,  Musâ ile Hızır vs.),  Süleyman (Süleyman’ın yüzüğü,  mührü, Süleyman ile Belkıs, Süleyman ile karınca, Süleyman ile kuş dili, Süleyman ile devler, Süleyman ile  kuşlar ve Hüdhüd ,

İsâ (Meryem-İsâ’nın  göğe çekilmesi) . İdris, Üzeyir,Hûd, Salih, İbrahim, İsmail, Lût, İshak, Eyyüb,

Şuayp, Davud, Yunus, Zekeriya, Yahya peygamberler, İskender-i Zülkarneyn, Hızır,

Lokman,  Hz İsmail , Hz İbrahim,  Hz İbrahim’in putları kırması , Kâ'be'nin inşası, Ashâb-ı Kehf, Fil hadisesi,  Ebabil kuşları, Hz. Muhammed'in miraç, hicret, savaşları vs. anlatılmaktadır.

Kâtib Çelebi, kısas-ı enbiyâ konusunda ilk eser veren müellifin Vehb b. Münebbih (ö. 110/728) olduğunu belirtmektedir.[2] Fakat binen ilk kısâs-ı enbiya kitabı Kitâbu Kısâsî'l- Enbiyâ adıyla IX. yy. da Arapça olarak Kisâî’ tarafından yazılmıştır.  Daha sonra Sa'lebî'ye (öl. 1036)  aittir. Türk  ve İslam Dünyasına çevrilen Kıssas-ı Enbiyaların pek çoğu Sa’lebi ve Kisai’nin eserlerine dayanır.

Saibi’nin eseri XIV.yy.da Aydınoğlu Mehmed Beyadına Anadolu Türkçesine  çevrilmiş, bu çeviri sonraki dönmelerde  pek çok kez değişik isimler tarafından yeniden yazılmış hatta Kazan Türkçesine de çevrilmiştir.

Türkçe yazılmış birçok kısas-ı enbiyâ mevcuttur. Çoğu Sa‘lebî ve Kisâî’ye dayanan bu kitaplar arasında en eskisi Rabgūzî’nin eseridir. Cevdet Paşa’nın Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ’sı ayrıca zikre değer bir kitaptır. Bu türün son zamanlarda yazılan bazı örnekleri de şunlardır: Şakir Berki, Kur’an’da Peygamberler Tarihi (Ankara 1958); Mustafa Âsım Köksal, Peygamberler Tarihi (Ankara 1990); Ahmet Lutfi Kazancı, Peygamberler Tarihi (İstanbul 1997); Abdullah Aydemir, İslâmî Kaynaklara Göre Peygamberler (Ankara 1992);[3]

 

KAYNAKÇA

• [1] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, s. 285
• [2]  M. Süreyya Şahin, Kısas-ı Enbiya, DİA, cilt: 25; sayfa: 496
• [3] M. Süreyya Şahin, Kısas-ı Enbiya, DİA, cilt: 25; sayfa: 496