02.06.2018
Kıyasa Muhalefet
Kıyasa Muhalefet Osmanlıca yazılışı: : مخالفت قياس
Yazıda kıyasa muhalefet nedir, kıyasa muhalefetin sözlük anlamları ve kökenleri nelerdir. Sözlüklerde Osmanlıca ve TDK da kıyasa muhalefet, edebiyatta kıyasa muhalefet, beyit örnekleri ile kıyasa muhalefet, şiirlerde ve kafiyelerde kıyasa muhalefet, örneklerle kıyasa muhalefet, konuları ele alınacaktır.
Osmanlıca yazılışı قياس şeklinde olan kıyâs kelimesinin sözlüklerdeki anlamları: : Bir şeyi başka bir şeye benzeterek hüküm verme, bu yolda verilen hüküm, bir tutma. 2) karşılaştırma; örnekseme. umûm kaideye uyma.[1] Denk sayma. Karşılaştırma, oranlama, mukayese. Örnekseme. Şeklindedir.
Osmanlıca yazılışı – مخالفت şeklinde olan Muhalefet kelimesinin de kökeni Arapçadır ve bu kelimenin sözlüklerdeki anlamları ise: kelimesi ise karşı görüşte, tutumda olan kimseler, bir tutuma, bir görüşe, bir davranışa karşı olma durumu, aykırılık şekillerindedir.
Kıyasa muhalefet eski edebiyatta genel kurallara ve akidelere uymamak anlamında bir terimdir. “Üdeba arasında câri olan usule uymamaktır “ [2]
Edebiyatta başlıca üç uygulama kıyasa muhalefet etmek anlamına gelmektedir.
1.Nazımda vezne uydurmak için bir kelimenin telaffuzunu değiştirmek kıyasa muhalefet etmek olur. Mesela bir kelimenin sesli harfini vezne uydurmak için düşürmek yahut da vezin gereği bir kelimenin bir hecesini uzatmak, kuvveti arttırılmış şeddeli bir heceyi, şeddesiz kuvveti azaltılmış hale getirmek veya kuvveti artmış bir heceyi kuvveti azaltılmış şekilde söylemektir. [3]
“Bu şehri stanbul ki “ ibaresinde İstanbul daki “İ “ seslisinin düşürülmesi bu tip bir kıyasa muhalefettir.
Bâna ne ben rind-i cihân dîdeyim
Etmez eserbâna gam-i rüzgâr
beytinde bâna kelimesindeki “â “ sesi vezin gereği uzatılarak kıyasa muhalefet yapılmıştır.
Zen merde, cüvân pîre , kemân tîrine muhtaç
Ezâyı cihan cümle bir bîrine muhtaç
beytinde de” bîr” sözcüğündeki î de uzatılarak söylendiği için kıyasa muhalefet yapılmıştır.
“Her şahsı hârimi Hak’a mahrem mi sanırsın
Her taç giyen çulsuzu Edhem mi sanırsın “
beytinde Hak sözcüğü şeddeli Hakk olarak yazılacakken şeddesiz yazılmıştır.
2.Müteaddid, birden çok manası olan bir kelimeyi meşhur olmayan manasında kullanmak da Kıyasa Muhalefettir.
3.Vezin zorlaması gereği bir sözcüğü dilbilgisi kurallarına aykırı bir şekilde yazmak
KAYNAKÇA
[1] https://www.osmanice.com/osmanlica-16120-nedir-ne-demek.html
[2] A.T. Onay, Edebiyat Lüğati, Enderun Kitapevi, 1973, İst., s. 88
[3] A.T. Onay, Edebiyat Lüğati, Enderun Kitapevi, 1973, İst., s. 88
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın
Demet Defneli
7 years ago
Süleyman Yalman
7 years ago
Şahamettin Kuzucular
7 years ago