Kus Kös Vurmak Büyük Davul

 Kus – Kös ( Büyük Davul)

Osmanlıca yazılışı kös - کوس

Kus veya Kös kelimesinin kökeni Farsçadır. Sözlük anlamları: Savaşlarda, alaylarda kullanılan;  at, deve veya araba üzerinde taşınan,  işaret vermek için kullanılan büyük tören veya savaş davuludur.

Davullar eski devride ebatlarına, boyutlarına ve amaçlarına göre çeşitli şekillerde yapılmış buna göre de çeşitli adlar almışlardır. Kudüm  - قودوم mehter takımlarında ve genellikle Mevlevi tekkelerinde kullanılan, metal kâseli küçük iki davuldan oluşan usul vurma çalgısına denmiştir. Örneğin  çiftenâra, dümbelek denilen çeşidine de nakkare   نقاره denmiştir.  ( bkz Kudüm Nedir Küçük Davul )
“Bakır madenden yapılmış, üstü deri ile gergin olarak kapatılmış, tennan ses çıkaran bir vurgu sazıdır. Aynı büyüklükte iki tanedir. İki büyük tokmakla çalınır. Köslerin üzerleri çoğunlukla deve derisiyle kaplanırdı”[1]

Normal davulların  sekiz veya on misli büyüklüğündeki bu davullara kus veya kös denmiş bu davullar Deve, at, katır veya arabaların, zerinde taşınmış,  bu tip davullara kûs-ı hâkanî  , kûs-i gaza : savaş davulu da denmiştir.
Kûs-i rahîl,  ise  göç davulu anlamına gelmektedir.
Bu davulların göç işareti, sefere çıkma işareti,   geri dönüş, hücum emri,   zafer ilanı,  vb amaçları ile ilgili kullanıldıkları anlaşılmaktadır.  

Kus-ı rıhlet çalınıyor kafile-i ömr göçer    
Göç kösleri çalınıyor, ömrün kafilesi göçer    Üsküplü Atai

Mehter takımında da kullanılan köslerin sefer esnalarında hayvanların sırtında taşındıkları kös davulunun kenarları kâse veya devasa bir yarım lob yumurta şeklinde dövülmüş oval bir bakır kazana benzeyen metal üzerine gerilmiş deve derisinden yapılmıştır.  Kös davulu,   taşındığı hayvanın her iki yanına asılacak hayvanın üzerindeki kös davulcusunun her iki elindeki tokmak ile davulu çalacak şekillerde çift olarak yapılmıştır.  Köslerin taşınacağı hayvana göre adlandırıldıkları ve bu hayvanlara göre yapıldıkları da bilinmektedir. Bu nedenle kösler at (katır) kösü, deve kösü ve fil kösü[2] gibi türlere ayrılmış, bu hayvanların taşıyabileceği ağırlık ve büyüklüklerde yapılmıştır.

“Mehterde nevbet halinde kösler ortada, yürüyüşlerde at sırtında taşınır, köszen  de ata binerek öyle çalardı. “ Kösler yalnızca padişah mehteranında bulunur, eğer padişah yerine sadrazam sefere çıkarsa Serdar-ı Ekrem de padişah mehteranı ile kösleri de savaşa götürürdü.

Eski devrilerde çok sayıda kös kullandığı da bilinmektedir.  Örneğin Osmanlı ordusunun Mohaç ve Çaldıran seferlerine 500 kös[3], II. Osman’ın Hotin seferine 150 kös [4] ile gittiği bilinmektedir. Kanuni Sultan Süleyman’nın Zigetvar Seferinde kullandığı fil köslerinden bazıları, halen askeri müzede muhafaza edilmektedir.  Bu kösün çapı 130, yüksekliği ise 127 santimetre boyundadır.   Kös, hayvanın iki tarafına asılır, kösçü de tam ortadaki semer kısmına oturarak gelen emir doğrultusunda ve emre uyan usul ile köslerine vururdu.

Köslerin çok gürültü çıkardıkları ve kösleri taşıyan hayvanlar ile köscülerin zamanla sağırlaştıklarının tahmin etmek zor değildir.  “Kösü taşıyan havyanlar, özellikle de büyük kösleri taşıyan develer zamanla sağır olurlar ve emekli edilirlerdi.” Bu nedenle kös işitmek deyimi dilimize girmiş, kös vuran köscüler veya kös dinleyerek sağır olan hayvanlar ve başkalarının söylediklerini duymazdan gelen, farklı düşüncelere ve eleştirilere kulağını tıkamış, ufak tefek şeyleri duymayan insanlara “Kös dinlemiş” denirdi.

Tutup afakı serteser fiiruğu afıtab-asa
Cihanı kıldı piir-sıyt ii sada kus-ı şevkette    Nedîm

Ahir çalındı kûs-ı rahil ettin irtihal
Evvel konağın oldu cinan bostanları        Baki'  

Sonunda kös vurdu ve göç vakti geldi. Sende göçüp cennet bostanlarındaki konağa gittin. Kûs rahil göç davuludur. Göç davulu bu şiirde mecazi  anlamda  kullanılmış ölüm vakti kastedilmiştir.

Tuttu cihanı debdebe-i kus-ı şohretim
işitmez anı guşı hasudun giran olur      Nefî



KAYNAKÇA

[1] https://istanbulmehtertakimi.com/MEHTERkiyafeti/kos.html, son erişim, 5-5 2018

[2] https://www.askerimuze.tsk.tr/mehter_sazlari.html, son erişim, 5-5 2018

[3] https://www.askerimuze.tsk.tr/mehter_sazlari.html, son erişim, 5-5 2018

[4] Süleyman Sırrı Güner, Osmanlı Musikisi ve Mehter, file:///C:/Users/USER/Downloads/5000052655-5000070658-1-PB.pdf, son erişim, 5-5 2018