Likya Uygarlığı Sanatı Tarihi Likya Kentleri ve İsimleri
Lkyalılar, Antik çağda güneybatı Anadolu’daki Likya ülkesinin, günümüzde Teke Yarımadasına karşılık gelen bölgenin halkıdır. Likya ise Lisiya (Likçe: Trm̃misa) Anadolu'nun Teke Yarımadası'nı kapsayan antik bir bölgedir. Likya, bu bölgedeki antik kentlerin oluşturduğu bir federasyon ve daha sonra da Roma İmparatorluğu’nun bir eyaleti olarak şekillenmiştir. Likya kelimesi "Işık Ülkesi" anlamına gelmektedir.[1]
Bölge Antalya'nın batısını, Muğla'nın güneydoğusunu ve Denizli ile Burdur'un güneyini kapsar. Tarihsel olarak sınırları batıda Dalaman Çayı, doğuda bugünkü Kemer ile sınırlıdır. En kuzeyi Burdur'un Gölhisar ilçesidir.[2] Antik Likya, güneyde Akdeniz, batıda Karya ve doğuda ise Pamfilya ile komşudur
LKYA BİRLİĞİ MECLİSİ VE LİKYA DEMOKRASİSİ
M.Ö. 1. yy.’ın ortalarında ise 23 kentten oluşan “Likya Birliği” oluşturulmuştur. Bu birlik tarihteki ilk demokratik birlik olup, günümüz demokratik sistemleri için de esin kaynağı olmuştur. Bu federasyonun önemli kentleri Patara (başkent), Xanthos, Pinara, Olympos, Myra ve Tlos’tur. Bunlara daha sonra Phaselis de eklenmiştir. [3] Bu Likya kentleri ve vatandaşları demokratik bir yasa çerçevesi içinde oylama esaslı seçimle yönetilmelerine dayanan ‘Likya Birliği’ni kuran ve bu birliğe dahil olan kentlerdir. Çağdaş batı yönetimlerine örnek olan bu “birlik” anayasası antik dünyada tek örnektir. Likya Birliğini İon, Yunan , Akha, Tselya ve Makedonya birliklerinden ayıran özellik Likya Birliğinin , “ulusal” olmasıdır; çünkü birliği oluşturan kentlerin aynı soydan halklar olarak ortak bir tarihi geçmişi ve kültürü vardır. Birliğin bir Meclisi vardır; üyeler burada toplanır, kararlar burada alınır. Ve her yıl için bir Lykiarkh seçilir. Lykiarkh birliğin ve meclisin başkanıdır. [4]
Atina da seçilen başkanlar ömür boyu seçildiği halde Likya’da başkanlar bir yıllığına ve her seferinde bir başka kentten seçilmekteydi. Ve de antik çağ birliklerinin hiç birinde kadın üye bulunmazken, Likya Birliği’nde kadınlar olasılıkla meclis başkanı seçilebilmekteydi.
Ve her yıl için bir Lykiarkh seçilir. Lykiarkh birliğin ve meclisin başkanıdır. Görevi, toplantıları yönetmek ve alınan kararların uygulanmasını sağlamaktır; aynı zamanda Arkhiereus sanıyla anılan baş rahiptir. Meclis ayrıca atlı birlikler için bir birlik komutanı, deniz filosu için bir amiral, birlik sekreteri ve birlik hazinesinin denetiminden sorumlu bir haznedar seçer; kentlerin önemiyle orantılı olarak ortak mahkemeler kurar, hâkimler atar. Mahkeme, kentlerin kendi arasındaki ya da kentlerle birlik arasındaki davalarda karar verir. Ve Meclis, savaş ve barış, birlik anlaşmaları konusunda karar almada yetkilidir.
LİKYA ÜLKESİ
Likyalılar özellikle kıyı bölgelerinde, günümüzde Fethiye ile Antalya arasında uzanan sahil şeridinde yoğunlaşmış daha çok dağlık, ulaşılması ve ele geçirilmesi güç bölgelere yayıldıkları için kendilerine özgü bir kültür geliştirmeyi başarmışlardır. Likyalılar aralarında birlik ve federasyon kurma geleneğini geliştirmiş şehirler kurmuşlardır. Konuştukları dil hâlâ tam olarak çözülememiş, Yunan alfabesi ile Anadolu hiyeroglif çivi yazısı arasında bir alfabe kullanmışlardır.[5] Altısı ünlü, toplam 29 harften oluşan Lykia Alfabesi, Grek alfabesinde gösterilmeyen bazı seslere de sahiptir. [6]
Herodot’a göre Likyalılar Girit kökenli olup, Kral Minos tarafından yurtlarından sürülen ve Minos'un kardeşi Sarpedon liderliğindeki bir grubun devamıdır. Özgürlüklerine çok düşkün ve savaşçı bir kavim olan Likyalılar, Kadeş’te Mısırlılar’a karşı Hititler’in, Akha Hellenleri’ne karşı Troyalılar’ın yardımına koşmuştur. Heredot “ . İ.Ö. 540 da Perslere karşı direnemeyeceklerini görerek, eli silah tutamayan halkını Ksanthos Kalesi’nde toplayıp ateşe verdikleri ve askerlerin son kişiye kadar çarpışarak özgürlük uğruna benzersiz bir kahramanlık destanı yazdıklarını “ belirtir. [7]
Güneybatı Anadolu’da o çağa kadar "Milyas" olarak anıla gelmiş, ve "Solymoi" (veya "Milyalılar") şeklinde kayda geçmiş bir halkın topraklarına yerleşmişlerdir. Bu şekilde ortaya çıkan toplum kendi aralarında başlangıçtan itibaren "Termilae" ismini kullanmışlar, Likya ve Likyalılar isimlerini benimseyen eski Yunan kaynakları hariç, bazı komşuları arasında da "TRMMILI" ismi ile tanınmışlardır. Ancak son yıllarda yapılan arkeolojik ve epigrafik çalışmalar, Likyalıların İÖ. 2. bin başlarında Kafkaslar üzerinden Anadolu'ya gelen ve Akdeniz Bölgesi'ne yerleşen Indo-Germen kökenli Lukka kavimlerinden olduğunu iddia eden araştırmacılar da vardır.
Likya ülkesi Hitit ve Mısır kaynaklarında "Lukka" veya "Lukki" şeklinde anılmaktadır. Hitit kaynakları Likya ülkesinin, Hitit İmparatorluğu topraklarına fetih yolu ile katıldığını belirtmektedir. Mısır kaynakları da, Lukki’leri korsanlık yapan halklar arasında zikretmekte, Ksantos vadisindeki Dalawa (Tlawa, Tlos), Hinduwa (Candyba) gibi şehirlerin ismini vermektedir. Yine de, Likya halkının Girit’ten göçlerle takviye edildiği düşünülebilir.[8]
Likyalılar’ın, MÖ 3. binyılın ikinci yarısında Anadolu'ya gelen ve 2. binyıl boyunca Güney Anadolu bölgesinde yaşamış ve Anadolu’nun en eski Hint-Avrupa kökenli halkı olan Luviler’in dağılmasından sonra bölgeye yerleşen bir halk olduğu sanılmaktadır.
TARİHÇELERİ
Likyalı'lar Kadeş Savaşı'nda Hititlerin yanında savaştılar ve 10 7. yy' ın ilk yarısında yerel bir krallık kurdular. İÖ. 6. yy'ın ortalarında Pers egemenliği altına giren Likya bölgesi. İÖ. 5. yüzyılda Persler'e karşı oluşturulan Delos Birliği'nde yer aldılar. [9]
En başından beri Yunanlıların saldırılarına karşılık verebilen Likyalılar, MÖ 6. yüzyılda Persler tarafından işgal edilmiştir. Ancak MÖ 4. yüzyılda Büyük İskender’in “Doğu Seferi” inde Makedonyalıların işgaline uğramıştır. İskender’in tüm Likya ülkesini ele geçirdiği, tek tek bütün Likya kentlerini elde ettiği ama Termesos Kentini alamadığı kaynaklardan bilinmektedir. Termessos, İskender`in Asya seferinde, Anadolu`da ele geçiremediği tek kenttir.[10]
İskender’in ölümü ile generallerinden Ptolemaios bu bölgeyi almıştır ancak varlığını eskisi gibi hissettirememiştir. Bölge yavaş yavaş Yunan kültürü ve sosyal değerlerinin etkisinde kalmıştır. MÖ 168-167 yıllarında ise Roma İmparatorluğu Likya’nın bağımsızlığını ilan etmiştir. Bu yüzyıl içerisinde Anadolu’nun birçok bölümü Roma eyaleti şeklinde düzenlenmiştir fakat Likya bağımsızlığını korumayı başarmıştır.[11]
Likya, M.S. 2. ve 3. yüzyıllarda yaşadığı büyük depremlerin ve M.S. 6. ve 8. yüzyılları arasında yaklaşık 200 yıl süren veba salgınının ardından bir daha kendisini toparlayamamıştır. [12]
Gizemli Likya Yolu
Dünyanın en güzel 10 yürüyüş rotasından biri olarak kabul edilen Likya Yolu, bazı yerlerde deniz kıyısından, bazı yerlerde de 1800 metre yükseklikten devam etmektedir. 3 bin yıllık tarihî bir ticaret yolu olan Likya Yolu, Fethiye’den Antalya’ya kadar uzanmaktadır. 1996 yılında ülkemizdeki değerleri ortaya çıkarmak adına yapılan proje yarışmasında Likya Yolu Projesi birinciliği kazanmış, tarihî yol günümüze kazandırılmıştır. [13]
LİKYA KENTLERİ VE ADLARI
Andria
Antiphellos
Aperlai
Apollonia
Araxa
Ariassos
Arneai
Arnna (Ksantos)
Arsada
Arykanda
Balbura
Bubon
Choma
Daedala
Gagae
Hippoukome
Idebessos
İsinda
Istlada
Kadyanda
Kandyba
Karmylassos
Kibyra
Korydalla
Kyaneai
Letoon
Lmyra
Myra
Nysa
Oktapolis
Oinoanda
Olympos
Patara
Phaselis
Phellos
Pınara
Podalia
Pydnai
Rhodiapolis
Simena
Sura
Sidyma
Telmessos
Termessos Minor
Theimussa
Tlos
Trebenna
Tyberissos
Typallia
Trysa
KAYNAKÇA
________________________________________
[1] https://tr.wikipedia.org/wiki/Likya
[2] https://tr.wikipedia.org/wiki/Likya
[3] https://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44409/likya-uygarligi-antik-kentleri-antalya-ve-mugla.html
[4] https://www.kas.gov.tr/turkce/kas/likya-meclisi.html
[5] https://tr.wikipedia.org/wiki/Likyal%C4%B1lar
[6] https://www.alllycia.com/anasayfa/likya.html
[7] https://www.kas.gov.tr/turkce/kas/likya-meclisi.html
[8] https://tr.wikipedia.org/wiki/Likya
[9] https://www.alllycia.com/anasayfa/likya.html
[10] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/antalya-nin-tarihi-turizmi-ve-antik-yerleri/80285
[11] https://tr.wikipedia.org/wiki/Likya
[12] https://tr.wikipedia.org/wiki/Likya
[13] https://www.maximiles.com.tr/Maximiles/seyahat_rehberi/gezi_rehberi/spor/l
