Bu yazıda Lisân-ı hâl nedir,  Lisân-ı hâl ne demektir, anlamı, tanımları,  Lisân-ı hâl - Lisan-ı kâl sözlerinin sözlüklerdeki anlamları,Lisân-ı hâl - Lisan-ı kâlin  kökenleri, Lisân-ı hâl - Lisan-ı kâlin Osmanlıca yazılışları,  Lisân-ı hâl - Lisan-ı kâlin açıklamaları, tasavvufta ve şiirlerde Lisân-ı hâl,  Lisan-ı kâl … anlatılacaktır.

 

Lisan ve Hal, Arapça kökenli sözcüklerdir. Lisân , لِسَانِ  konuşulan ana dil, hal  حَالْ ise durum vaziyet anlamlarındaki sözcüklerdir.  Arapça sözcüklerden kurulmuş Lisân-ı hâl tamlamasının sözlüklerdeki anlam karşılığı ise, “Bir şeyin görünüşü ile bir mânâ ifade etmesi.”  İnsanların tavırlarından anlaşılan hal ve davranış dili manalarına gelmektedir.

Eskiler dil ile söylemeyi  “Lisan-ı kâl,” , tavır ile ifade etmeyi ise” Lisân-ı hâl” olarak ifade etmişlerdir. Örneğin dilencinin tasını uzatarak hal ve hareketleri ile dilendiğini sezdirmesi, hal dili, yani Lisân-ı hâl dir. Sözleri ile dilenip para istemesi ise “Lisan-ı kâl,” dir.

Lisân-ı hâl,  Şeyh, veli, derviş gibi kutlu kabul edilen kişilerin insanları etki altında bırakan tavır ve hareketler ile yaptıkları etkili konuşmalardır. Eski devirlerde, şeyhlerin, erenlerin, dervişlerin, sofilerin,  ilahi aşk ile doymuş kimselerin vücut dillerine ilahi cezbenin yansımalarının sindiği düşünülürdü.  Bu tip Allah dostlarının akıllarının ve ilahi aşklarının gözlerine sindiği, hal ve hareketlerine yansıdığına inanılırdı.  Yüreklerindeki ilah cezbeleri ve ders verici düşünceleri lisanı hallerine yansıyan bu uluların hal ve hareketlerinde “ avama ders veren “ ulvi tavırlar ve hikmetler olduğuna inanılırdı.

Karakterlerinde ve davranışlarında ulvi niteliklerin olduğu düşünülen kişilerin tavırlarına yansıyan bu hallerin sözlerden bile etkili olduğu ifade edilmiştir. "Lisan-i hâl, lisan-ı kalden entaktır"  hareketler, sözlerden tesirlidir.

Böylesi kişilerin avamı etki altına alan bir cezbeye sahip olduklarına inanılır,  onlardaki bu lisan-ı hallerin halk üzerinde çok tesirli olduğuna itimat edilirdi.  

Yâr içün halka lisânımla dil-âzâr olamam
Bir güle nisbet ile nîşter-i hâr olamam  

 Kem degil niyyetim ol şûha neler var dilde
 Haşmetâ togrusu ben âşık-ı dîdâr olamam   Haşmet Şiirleri

Kalb ü lisân ile müdâm Allâh Allâh virdimiz
Biz Mevlevî bendesiyüz şiddetledür tevhidimiz   MEHMED SIDKÎ ŞİİRLERİ ( 19. Y.y)

Lisân-ı ehl-i dilde aşka gülzâr-ı belâ dirler
Cevânun kâmet-i mevzûnuna nahl-ı cefâ dirler  Şeyhülislam Yahya Şiirleri

Gamzen suale başlasa uşşaka her müjen
Güya lisan-ı hal ile bir terceman olur             Nefi