Lületaşı Madenciliği ve İşlemeciliği
Lületaşı Madenciliği
LÜLETAŞI
Lüle kelimesi Farsça bir kelimedir. Ancak bu kelime XVI. yy. dan sonra Avrupa’ya oradan da ülkemize girerek milyonlarca insanı kendine bağımlı kılan tütün kelimesinden önce dilimize girmiştir
Lületaşı yurt dışında çok rağbet gören özellikle pipo yapımı konusunda tercih edilen bir hammaddedir. Çin'in taklit edemediği tek hammadde olan lületaşının yurt dışına ihracı yasaktır.
Lületaşı, magnezyum ve silisyum esaslı ana kaya parçalarının yerin muhtelif derinliklerindeki başkalaşım katmanları içinde, hidrotermal etkilerle hidratlaşması sonucunda oluşmuş kayaçtır. Bu kayacı fark eden bir alman mineralog (E. F. Glocker) tarafından 19. yüzyıl ortalarında sepiolit olarak adlandırılmıştır. Sepiolit ismi mürekkep balığının yunanca ismi olan 'sepion'a ithafen verilmiştir. tr.wikipedia.org/wiki/Lüle- taşı
Bu mineralin Almanca ismi olan 'Meerschaum' (deniz köpüğü) da mineralin yoğunluğuna ithafendir. LületaşıMagnezyum ve silisyum esaslı ana kaya parçalarının yerin muhtelif derinliklerindeki başkalaşım katmanları, içinde hidrotermal etkilerle hidratlaşması sonunda oluşmuştur. Kimyasal formulu Mg4Si6(OH)2.6H2O şeklindedir. Ve yoğunluğu 0,988-1,279 gr/cm3 değerleri arasında değişir. Mikroskopik büyüklükteki kristalleri düzensiz biçimde bağlanmıştır. Çok ince gözenekli yumuşak bir dokuya, beyaz ve beyaza yakın tonlarda bir renge sahiptir. https://www.hanemartcenter.com/tr/meerschaum.htm.
Arkeolojik çalışmalar, Lületaşının yaklaşık 5000 yıl öncesinden bilindiğini ve değişik amaçlarla kullanıldığını göstermiştir. Günümüzde lületaşı süs eşyası ve özellikle Pipo yapımında kullanılmaktadır. Pipo ile tütün içme alışkanlığının yaygınlaşması Lüle Taşının tüm dünyada tanınmasını sağlamıştır.
Çıkarılması:
Eskişehir dünya lületaşı rezervlerinin %70′ine sahiptir. “Beyaz Altın” ve “Denizköpüğü” adları da onun değerini ve rengini anlamlı bir şekilde ortaya koymaktadır.
Lületaşı ve benzer minerallere Yunanistan’daki bazı adalar, Maravya, Fransa, İspanya ve Fas ve ABD'de rastlanmaktadır. Ticari olarak işlenebilir lületaşı yataklarının neredeyse tamamı yurdumuzda Eskişehir'de bulunur. Lületaşından en çok pipo yapılmasının amacı nikotin emme özelliğinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca dokusu süngerimsi olan lületaşı, filtre gibi bulunduğu ortamı temizleme özelliğine sahiptir. Bu yüzden de astıma iyi gelen lületaşı Havayı da temizlemektedir. Sigara içilen ortamlara lületaşı konulduğu zaman havanın temizlenmesi de sağlanmış olur.
Oluşumu sağlayan tepkiler dolayısıyla, lületaşı yeraltında ıslak halde bulunur. Lüle Taşının toprak içindeyken temizliğini, çıkarıldıktan sonra da kolay işlenmesini, gözenekli pasının tuttuğu bu doğal nem sağlar. Doğrudan veya işlendikten sonra kurutulan Lüle Taşı, kaybettiği nem oranında hafifler ve önemli bir direnç kazanır.
Eskişehir ilinin batısında, kuzeydoğusunda ve güney doğusunda bulunan sahalarda, yüzeyle 300 metreyi aşan derinlikler arasında, içinde dağınık yumrular halinde lületaşı bulunan başkalaşım katmanlarına rastlanır. Taşı elde etmek için yüzeyden itibaren dik inen kuyular kazılır. Toprak içinde kolayca ayırt edilen başkalaşım katmanlarına ulaşıldığında, bu katmanı takip eden yatay tüneller açılarak lületaşı yumruları aranır. Bazı bölgelerde Lületaşı tabakaları yeraltı suları seviyesinden daha aşağıdadır. Buralardan Lületaşı çıkarabilmek için önce suyun boşaltılması gerekmektedir. Lületaşı çıkarılmasında büyük ölçüde insan gücünden ve uzun yıllar sonucunda kazanılmış tecrübelerden ve sezgilerden yararlanılır.
Çok hafif ve gözenekli olan lületaşı kurutulduktan sonra tekrar neme veya herhangi bir gaza maruz kalırsa bu nemi veya gazı büyük ölçüde emer. Tekrar kururken de bu nemin veya gazın içindeki artıkları bünyesinde tutar. Bu temel özelliği dolayısıyla çok uygun bir Pipo malzemesi aynı zamanda pek çok sanayi dalında iyi bir emici, filtre, yalıtım ve dolgu malzemesidir. Yaklaşık 300 yıldır büyük ölçüde dünyanın en kıymetli pipolarının yapımında kullanılan lületaşı, ilerleyen teknolojiye paralel olarak sanayide de vazgeçilmez bir yardımcı madde haline gelmiştir.
Lületaşı İşlemeciliği:
Başlangıçta tamamen ihraç edilen ham lületaşları Avrupa'da işlenmekteydi. Günümüzde ham lületaşı ihracı önlenmiş ve tamamının, Cumhuriyet döneminde yetişmiş Eskişehir'li ustalar tarafından işlenmesi sağlanmıştır.
Zarif narin yapısıyla tamamen özgün bir malzeme olan Lüle Taşının artık sadece tütün içim araçları değil, kullanım ve estetik değeri yüksek yepyeni eserler de üretilmektedir. Yeraltından çıkarılan lületaşı bünyesindeki nemi kaybetmediği sürece kolayca işlenebilir. Lületaşı işlemeciliği yeteneklendirilmiş bıçaklarla lületaşı üzerinde her türlü işleme yapılabilir.https://www.hanemartcenter.com/tr/meerschaum.ht
Genellikle ustaların kendilerince hazırlanan bu bıçakların ve benzeri araçların sayısı bazen elliye yaklaşır. Uzun süreli çalışmalarda nemini kaybederek sertleşen taş suya batırılarak yeniden yumuşatılabilir. Taşın doğal biçimine en uygun modelinin seçilmesi işletmede esastır. Böylece taşın mümkün olan en az fireyle değerlendirilesi sağlanır.
Model konusunda en önemli kaynak gözle ve ustaların hayal gücüdür. Tasarlanın biçimde işlenen lületaşı endirct ısıyla uzun sürede kurutulur ve çok ince zımparalanır. Tamamlanan lületaşı eserler beyazlatılmış ve yetir kadar ısıtılmış balmumuna batırılarak cilalanır. Yüzeyden itibaren sıcak balmumu emdirilmiş Lületaşıeserler ovularak parlatılır. Bu esnada şeffaf krem, sari renk alan Lüle Taşı, fildişine benzer bir görüntü kazanır. Bu yüzyılın başlarında, özellikle, hanımların parça taşlardan el temalarında boncuk çekmesiyle başlayan lületaşı işlemeciliği Cumhuriyet yıllarından itibaren çok yönlü olarak gelişmiştir.
Lületaşının Eskişehir ile özdeşleşmiş olması, Türkiye’yi yurtdışında uzun süre tanıtması, ekonomimize önemli bir döviz girdisi sağlaması ve üretildiği bölgede istihdam sağlaması büyük bir kazançtır
ALINTI ADRESLERİ
.hanemartcenter.com/tr/meerschaum.
tr.wikipedia.org/wiki/Lüle- taş
w.kulturelbellek.com/eskisehir-luletas
