Med Nedir Vezinde Med Yapma ve Örnekleri
08.02.2019
Med Nedir , Med Yapma Gerekçeleri ve Örnekleri
Osmanlıca yazılışı med = مد
Arapça kökenli bir sözcük olan med kelimesinin sözlüklerdeki anlamları: Uzatmak, çekmek. Ziyade etmek. Kabartmak, Yayma ve döşeme. Çoğaltmak. Bir şeye dikkatlice bakmak. Nihayet, son. Sönmek. Bir şeyi söndürmek. Yardım etmek, mühlet vermek. Yâr ve yâver olmak. Tarlaya fışkı ve gübre dökmek. Sel suyu. Şekillerindedir.
Aruz da ise içinde uzun bir sesli olan heceyi bir heceden fazla bir buçuk hece değerinde saymak anlamında ve işlevinde olan terim bir anlam kazanmıştır. Bu yönü ile med, vezin gereği , içinde uzun bir ünlü- sesli – olan kapalı bir heceyi, ilki kapalı ikincisi açık hece olmak üzere bir buçuk hece değerinde görmek işlemidir.
İçinde uzun ünlü barındıran bir heceyi vezin gereği bir buçuk hece sayarak uzatmak ve kabartmak aruz için bir kusur sayılmamış tefilenin veya veznin ölçüsünü oluşturabilmek için gerektiği yerde yapılması gereken normal bir işlem olarak görülmüş, hatta ahengin oluşmasına yardımcı olan bir unsur olarak kabul edilmiştir.
Zihaf ve imaleyi büyük ve küçük kusurlar olarak gören divan şairleri med yapmayı bu nedenle bir kusur olarak değerlendirmemişlerdir.
HARF-İ MEDD: Kelime olarak “uzatma harfi” demektir. Uzatma harfleri üç tanedir.
Bunlar: - Elif (ا ) -Vav (و ) -Ya( ى ) dır. İçinde bu üç sesli harften birisi olmadan yazılan hece zaten kısa hecedir. Eğer sonu sesli ile biten bir hecede uzun vav, elif ve y yoksa o hece kısa sesli ile biten açık bir hecedir.
Bunlar: - Elif (ا ) -Vav (و ) -Ya( ى ) dır. İçinde bu üç sesli harften birisi olmadan yazılan hece zaten kısa hecedir. Eğer sonu sesli ile biten bir hecede uzun vav, elif ve y yoksa o hece kısa sesli ile biten açık bir hecedir.
Buna rağmen med yapmak her zaman yapılan veya yapılması gereken bir aruz uygulaması değildir. Med beyitteki veya dizedeki vezin başka türlü denkleşmiyorsa başvurulacak bir yöntemdir. Daha doğrusu içinde uzun bir sesli bulunan ( gûy, nâr, cân, nûş gibi ) veya çift sessiz ile biten ( derd, hamd, reft, merd, mürd, serd gibi ) bir heceden sonra vezni bulmak için açık bir hece olması gerekiyorsa o halde şair orada bir med yapmış demektir.
Med gerekli olduğu yerlerde içinde uzun sesli bulunan bir heceyi ikicisi kısa bir açık hece olması şartıyla bir buçuk hece durumunda uzatmak işlemidir. Yani bir heceyi iki hece değerinde saymak, “harfin sesini med harflerinden biriyle uzatmak” demektir.
Başak bir deyişle dian şairleri içlerinde uzun ünlü olan mâr, yâr, zât, kâr, nûş, bahş, kûy, rahş, merd, derd,şîr, gibi heceleri bir buçuk hece olarak görmüşler, yeri geldiğinde bu hecelerin ilki kapalı ikincisi açık bir buçuk hece sayılmasına bir kusur görmemişlerdir.
İşte bu tek hecenin bir buçuk hece olmak üzere biri uzun bir kısa ( - V ) şeklinde okunmasına med denir.
MED ÖRNEKLERİ
Ya bir nigâha dahi tâb yok mu çeşminde
O nâz hastası tâ böyle bî-mecâl midir NEDİM
Vezin gereği içinde uzun sesli â bulunan tâb hecesini ilki uzun ve kapalı hece; ikincisini kısa ve açık hece (_ .) saymak – yani med yapmak gerekmektedir.
Ya bir nigâha dahi yok mu çeşminde
O hastası tâ böyle bî-mecâl midir
mecâl (_. )
Vây yuz min vây kim dildârdan ayrılmışam '
Fitne-çeşm ü sahir-i hunhârdan ayrılmışam Fuzûlî
Ağyâra nigâh etmediğin asanıydım
Çok lutfimiş ol âşıka ben sanırdım nâz,
nâz (_. )
O şûh ağlar bugün kasr-ı Şeref âbâde geldikçe
O nûşânûş demler hâtır-ı nâşâde geldikçe
O nû şâ nû /ş dem ler hâ/tı r-ı nâ şâ/de gel dik çe
. – – -/. – – – /. – – – – /. – – –
Burada nûş hecesinde med vardır.
