Mehmet Başaran Hayatı ve Şairliği
(d. Kırklareli 25 Nisan 1926 / ö. 27 Haziran 2015) Şair, Öğretmen, Yazar, Sendikacı
Mehmet Başaran (d. 1926, Kırklareli) Köy Edebiyatının şiirdeki temsilcilerinden şair, eğitimci, yazar ve sendikacıdır.
1926'da Kırklareli'nin Lüleburgaz ilçesi Ceylanköy’de doğdu. Babası çiftçilik ve marangozluk işleri ile uğraşan Süleyman Başarandır annesi ise ev hanımı Zeynep Hanım’dır. Ressam Prof. Dr. Filiz Başaran ise onun kızı olmaktadır.
İlkokulun üç sınıfını kendi köyünde, üst yanını Uzunköprü Gazi Mahmut Okulu’nda bitirdi.[1][2]
İlkokuldan sonra Kepirtepe Köy Enstitüsü’ne gönderildi ve bu okuldan 1943 yılında mezun oldu. Daha sonra Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’ne devam etti ve bu okulunu da 1946 yılında tamamladı.
Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsünden mezun olunca diğer enstitülü arkadaşları gibi bir “Aydınlanma Projesi” için öğretmenliğe başladı.. Hayatı boyunca da bu düşüncelerini bırakmayacaktı. Mezun olduktan sonra kendisi gibi Köy Enstitüsü mezunu olan Hatun Birsen Başaran ile evlendi. [3][4] Ressam Prof. Dr. Filiz Başaran bu evlilikten dünyaya geldi.
Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsünden mezun olduktan sonra ilk görev yeri olan Antalya Aksu Köy Enstitüsü yazın öğretmenliğine atandı ancak 1947 yazında Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nü bitiren yüksek bölüm çıkışlıların hepsi askere alınmıştı. Bu nedenle 1947 yılında aniden askere alınması ile Antalya Aksu Köy Enstitüsü yazın öğretmenliği son bulmuştur.
Dönem sonunda askerliğini yaparken Yedek subay Okulu’ndan çavuşa çıkarılan 45 kişi arasında Mehmet Başaran da vardı. Askerlik döneminden sonra, Balıkesir-Edremit Bölgesi’ne Gezici Başöğretmen olarak atandı. [5]Tevfik İleri döneminde soruşturmalar geçirdi. Adı Köy Enstitüleri’yle özdeşleştiği için sürekli izlendi.[6]
Daha sonra ilkokul öğretmenliğine verildi. İlk önce Gömeç, daha sonra da Edremit Gazi Okulunda ilkokul öğretmenlikleri yaptı. Sonraki yıllarında İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Sicil Bölümü Memurluğu görevine getirildi. Folklor Bölümü’nde Eflatun Cem Güney'e yardımcılık (1956-1960) yaptı.[7]Bu yıllarda şiir ve edebiyatla daha çok ilgilenme fırsatını bulabiliyordu. 1950’li ve 1960’lı yıllarda güçlenen Köy Edebiyatı hareketinin şiirdeki önde gelen temsilcilerinden biri olarak dikkat çekmeye başlamıştı.
27 Mayıs 1960’tan sonra ortaöğretime geçti ve İstanbul’a yerleşmişti. Kartal ve Göztepe Ortaokullarında çalışmaya başlamıştı. Bu dönemde Almanya’ya giden işçi akımına ve onların sorunlarına ağırlık vermeye başlamıştı.
Mehmet Başaran’ın hayatı soruşturmalar ve kovuşturmalar ile geçmişti. Köy Enstitüleri ile özdeşleşmiş olması, yazdığı şiirleri, yazıları, düşünceleri yüzünden soruşturmalar peşini bırakmıyordu.
1960’tan sonra Eyüboğlu’nun başkanlığında Tonguç’a Kitap’ı hazırladı ve İmece dergisini çıkardı. [8]
Mehmet Başaran Göztepe Ortaokulu’nda öğretmenlik yaptığı sırada Bakanlık tarafından kursa alınarak yurtdışına gönderilmesi kararı çıkarılmış ancak pasaport verilmemiştir. Bu işleme karşı Başaran’ın açtığı dava 3,5 yıl sürmüş ama dava olumsuz sonuçlanmıştı. Emekli olduğunda yeşil pasaportu ile bindiği uçaktan indirilmiş ancak Berlin Senato’sunun çağrısı üzerine 1984 yılında yurtdışına çıkabilmişti.
1979 yılında 50. Yıl Tahran Lisesi’nden kendi isteği ile emekliye ayrıldı. Emekli olduktan sonra Türkiye Öğretmenler Sendikası’nın (TÖS) kuruluş çalışmalarına katıldı. TÖS, TYS Yönetim Kurulu üyeliklerinde bulundu. Üç buçuk yıl Yurt Ansiklopedisi’nde çalıştı.[9] 1980’deki 12 Eylül darbesi sonrasında Söğütler Ses Verince ve Yağmur Gelini adlı çocuk kitapları için açılan davalar zaman aşımına uğrayıp düştü.
27 Haziran 2015 yılında vefat etti. M. Başaran, doğum yeri olan Ceylanköyü’nde toprağa verildi.
EDEBİ HAYATI
İlk şiiri Köy Enstitüleri Dergisi’nde çıkmıştı. Sonraki dönemlerde Adam Sanat, Gösteri, Kıyı, Varlık, Yansıma, Yazko Edebiyat, Yeditepe, Yeni Biçem, Yeni Ufuklar, Yücel gibi dergilerde şiirleri yayınlandı.[10] Yazı ve şiirlerinde Başaran, H. Meran, F. Deniz, Mehmet B., Deniz B. ve F. Ceylan gibi takma adlar da kullanmıştır.
Şiir ve yazılarında köycülük konusunu işleyen Mehmet Başaran şiirlerinde ve yazılarında siyasetçi kimliğini ve düşüncelerini hiç bırakmadı. Ezilen köylü ve emekçiler temaları işleyen toplumcu düşüncelerini sürekli olarak işledi. Şiirlerinde direnme ve umut temalarını iç içe ele alıyor, fakirliğin geri kalmışlığın ve çaresizliğin nedenlerini sorguluyordu. Bu temalar gözlem ve deneyimleriyle bütünleşmiş olarak "Ahlat Ağacı" ve "Nisan Haritası"ndan sonra şiir kitaplarına yansıtıldı. Önceleri köylülük, modernleşme, Atatürkçülük gibi bir çizgi takip eden Başaran sınıf ayrımcılığı,[11] ezilenler, ezilen yoksullar, sosyal adaletsizlik vb konulu şiirler, hikâyeler ve romanlar yazdı
Çarığımı Yitirdiğim Tarla adlı kitabında köy notlarını toplamıştır. Tonguç Yolu adında bir deneme kitabı, Kuş Dili, Akça Kız, Aç Kapıyı Bezirgânbaşı, Yağmur Gelini, Armutlu Tarla, Söğütler Ses Verince, Çiçeklerin Dili ve Güneşin Türküsü adında çocuklara yönelik şiir ve masal kitapları yazmıştır.
ŞİİR
· Ahlat Ağacı (1953–1976)
· Karşılama (1958)
· Nisan Hatırası (1960)
· Kocakent (1963–1981)
· Pıtraklı Mehmet (1969–1994)
· Gök Ekin (1975)
· Meşe Seli (1982–1983)
· Günler Tuz Rengi (1986)
· Sis Dağının Başında Borana Bak Borana (1990–2000)
· Koca Bir Troya Dünya (1997)
· Pir Sultan Ölür Dirilir (2002)
ANLATI:
· Çarığımı Yitirdiğim Tarla (1955)
· Aç Harmanı (1962)[Çarığımı Yitirdiğim Tarla’yla, 1973]
· Zeytin Ülkesi (1964)
· Yüreğin Sesi Zeytin Ülkesi (1983, 1993, 1999)
· Sürgünler (1970)
· Öğretmenim Acıya Sürgün (Genişletilmiş Baskı, 1998)
· Elif Diye Bir Türkü (1976)
· Mehmetçik Memet (1979, 1990)
· Dilsiz Oyunu (1983)
· Yasaklı (1987, 2003)
· Hoşça kal Dünya (Hazırlayan: Mehmet Başaran, 1990)
· Giz Kokan Suskunluk (1991)
· Kalın Mavi Bir Ses (Seçme Öyküler, 1992)
· Eylülün Kızgın Soluğu (1996)
· Kuşatılan Yaşam (2006)
· Günaydın Aşk (2006)
· Trakya Rüzgârı (2007)
EĞİTİM ÜSTÜNE:
· Tonguç Yolu (1974–1999)
· Özgürleşme Eylemi Köy Enstitüleri (1990–1999)
· Devrimci Eğitim Köy Enstitüleri (1999)
· Sabahattin Eyüboğlu ve Köy Enstitüleri (1990)
· Eğitim Emekçisi Ferit Oğuz Bayır (2002)
DİL ÜZERİNE:
· Dilim Dilim Ana Dilim (2001)
ÇOCUK KİTAPLARI:
· Kuş Dili (1968)
· Akça Kız (1970)
· Aç Kapıyı Bezirgân Başı (1974)
· Evvel Evvelken Deve Tellalken (1974)
· Boyalı Irmak (1979)
· Yağmur Gelini (1975, masal-şiir)
· Armutlu Tarla (1979, masal-şiir)
· Söğütler Ses Verince (1981,masal-şiir)
· Çiçeklerin Dili (1992, öykü)
· Güneşin Türküsü (1992)
·
ÖDÜLLERİ:
· 1970 TRT Edebiyat Ödülleri Öykü Başarı Ödülü (Elif Diye Bir Türkü)
· 1973 Sabahattin Ali Öykü İkincilik Ödülü (Ayrılanmak)
· 1979 Orhan Kemal Roman Ödülü (Mehmetçik Memet)
· 1993 Sabahattin Ali Kültür Günleri Onur Ödülü
· 1996 Rıfat Ilgaz Onur Ödülü
· 1997 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü
· 1998 Truva Kültür Sanat Edebiyat Ödülü
KAYNAKÇA
· [1] Emine Pişiren, Mehmet BAŞARAN ve Eserleri, https://edebiyatgalerisi.net/2012/06/ son erişimn, 23-09-2013
· [2] Tuğrul Asi Balkar, Mehmet Başaran, Türk Dili Dergisi, Kasım- Aralık 2004,
· [3] https://tr.wikipedia.org/wiki/Mehmet_Ba%C5%9Faran
· [4] Tuğrul Asi Balkar, Mehmet Başaran, Türk Dili Dergisi, Kasım- Aralık 2004,
· [5] Tuğrul Asi Balkar, Mehmet Başaran, Türk Dili Dergisi, Kasım- Aralık 2004,
· [6] Emine Pişiren, Mehmet BAŞARAN ve Eserleri, https://edebiyatgalerisi.net/2012/06/ son erişimn, 23-09-2013
· [7] Anonim, Mehmet Başaran, https://www.siirakademisi.com/index.php?/site/sair, son erişim, 23-09-2013
· [8] Emine Pişiren, Mehmet BAŞARAN ve Eserleri, https://edebiyatgalerisi.net/2012/06/ son erişimn, 23-09-2013
· [9] Tuğrul Asi Balkar, Mehmet Başaran, Türk Dili Dergisi, Kasım- Aralık 2004,
· [10] Balkar, T. A. (2004). “Mehmet Başaran”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi.
· [11] Dr Aslan Tekin, Edebiyatımızda İsimler, Elips Yayınları, Ank. 2005, shf98
