Melikşah’ın Celali Takvimi ve Ay Adları

Celali Takvimi 

Celali Takvimi Selçuklu Sultanı Güneş takviminin Doğu kültüründeki şekli olan Celali veya Meliki takvimi Selçuklu Sultanı Celâlü’d-devle Melikşah ((1072-1092) ve veziri Nizamülmülk’ün gayretleri ile hazırlanmıştır.

Melikşah,  Büyük İskender zamanından beri İran’da kullanılan aslında Antik Mısır takviminin devamı olan III. Yezdicerd’in hazırlattığı takvimin yol açtığı sorunların çözümü için astronomlardan oluşan bir kurul kurulmasını emretmişti.  O yıllarda İran’da kullanılan takvimler bir yılı 365 gün olarak hesaplıyor ancak İsa’nın doğduğu yılı milat kabul eden Geregoryan takvimi gibi yılı 365 gün ve 6 saat olarak hesaplamıyordu. Bu durum ise her dört yılda bir günlük gerilemeye neden oluyor, örneğin her dört senede bir nevruz günü değişmiş oluyordu. Melikşah ve büyük veziri Nizamülmülk, yılbaşının ve mevsimler her yıl hiç değişmeden yılın belli bir gününe denk düşmesi için yeni bir takvim hazırlatmak ^[1] ihtiyacını duymuştu.

Melikşah,  İsfahan'da bir gözlemevi kurdurmuş, bu rasathaneyi başkanlığını Nizamülnülk’ün yakından tanıdığı Ömer Hayyâm'ın yaptığı bir bilim heyetine teslim etmişti. Melikşah,  bu gözlemevinde çalışan Ömer Hayyâm, Ebü’l-Muzaffer İsfizârî, Meymûn b. Necîb el-Vâsıtî, Abdurrahman Hâris, Ebü’l Abbâs el-Levkerî ^[2]ve Muhammed Hâzin’den[3] oluşan heyete yeni bir takvim hazırlamalarını emretti. Bı kurulun vazifesi her dört yıl da bir günün geriye gitmemesi, yılbaşının ve mevsimlerin her yıl hiç değişmeden yılın belli bir gününe denk gelecek şekilde yüzde yüz doğru olan bir takvim hazırlamaktı.

Bu kurul 1074 yılında Selçukluların başkenti İsfahan'daki gözlemevinde yapılan astronomik rasatlara [4] dayanarak ve önceki takvimleri inceleyerek bir yılı 365 gün ve altı saat hesaplayan miladi takvimden daha da doğru [5] bir takvim hazırladı.

“Matematiksel kurallar yerine astronomik hesaplar kullanıldığı için bu takvim, ilkbahar ekinoksu başlangıcı tayininde Gregoryen takviminden daha doğrudur”[6]…“ Celâlî takvimi artıklamasında ise artıklanacak yılların dağılımı boşluksuz gerçekleştirilmektedir. Bu durum Celâlî takvimini daha iyi bir konuma çıkarmaktadır.”[7]

Ömer Hayyam ve ekibinin hazırladığı bu takvime Selçuklu Sultanı Celâlü’d-devle Melikşah’ın adından dolayı

Celali veya Meliki takvimi adı verildi.  Bu takvim 1079 yılından önce tamamlandı ve ilk kez 1079 yılında kullanılmaya başlandı.

1079 yılını Celali Takviminin başlangıcı; nevruzunu ( yılbaşını)  9 Ramazan 471 (M.S. 15 Mart 1079) yılına rastlayan günü olarak kabul etmişti. [8] Celali Takvimi uılın  ilk ayına Ferverdi  ayı adını vermiş, 21 Martı (Nevruzu ) yılbaşı ve her yılın ilk günü kabul etmişti. Buna göre de Ferverdi ayı 21 Mart ile 20 Nisan arasında süren yılın ilk ayı oluyordu.

Celali Takvimindeki Diğer Ayların Adları

• 21 Mart - 20 Nisan, Ferwerdin فروردین, Hamal حمل burcu Nevruz, yılbaşı ve bahara giriş (31 gün )
• 21 Nisan - 21 Mayıs,  Ordibeheşt اردیبهشت Sevr: ثور, Boğa ( 31 gün )  
• 22 Mayıs - 21 Haziran, Hordâd خرداد, Jawza جوزا İkizler, (31 gün)                
• 22 Haziran - 22 Temmuz, Tir تیر Saratan سرطان Yengeç, (31 gün) Yaza giriş
• 23 Temmuz - 22 Ağustos, Mordâd مرداد, Asad ( Esed) اسد Aslan(31 gün)                
• 23 Ağustos - 22 Eylül, Şehrivar شهریور, Sünbüle سنبله , Başak ( 31 gün )
• 23 Eylül - 22 Ekim, Mehr ( Mihrimâh) مهر, Mezan میزانTerazi (30 gün) Sonbahara giriş
• 23 Ekim - 22 Kasım, Âbân آبان, Akrep عقرب, Akrep (30 gün)
• 22 Kasım - 21 Aralık, Âzar آذر, kavs قوس, Yay (30 gün )    
• 22 Aralık - 20 Ocak, Daî دی, jaddi جدی Oğlak (30 gün) Kışa giriş
• 21 Ocak - 19 Şubat, Behman بهمن, Dalav دلو, Kova ( 30 gün )    
• 20 Şubat - 20 Mart, İsfand اسفند, Hüt حوت Balık (29 ya da 30) [9]

KAYNAKÇA

• [1] A. NECATİ AKGÜR, “CELÂLÎ TAKVİMİ” https://islamansiklopedisi.org.tr/celali-takvimi
• [2] Seyfettin KAYA, “İsfahan (Melikşah) Gözlemevi’nin Mekanik Bilimcisi: Ebû Hâtim Muzaffer B. İsmâîl El- İsfizârî,” https://turkishstudies.net/historical-analysis?mod=makale_tr_ozet&makale_id=40603
• [3] . NECATİ AKGÜR, “CELÂLÎ TAKVİMİ” https://islamansiklopedisi.org.tr/celali-takvimi
• [4]  Sayılı, Aydın (1960) The Observatory ın İslam, Ankara:Türk Tarih Kurumu, s.161-166
• [5] https://tr.wikipedia.org/wiki/Celali_takvimi
• [6] https://tr.wikipedia.org/wiki/Celali_takvimi- / M. Heydari-Malayeri, A concise review of the Iranian calendar, Paris Observatory.
• [7] NECATİ AKGÜR, “CELÂLÎ TAKVİMİ” https://islamansiklopedisi.org.tr/celali-takvimi
• [8] https://tr.wikipedia.org/wiki/Celali_takvimi
• [9] https://tr.wikipedia.org/wiki/Celali_takvimi