Mercan Nedir ve Şiirlerimizde Mercan
Mercan Nedir ve Şiirlerimizde Mercan
Osmanıca yazılışı: مرجان - mercan
Yazıda mercan nedir, nasıl bir taştır, mercanın şifalı, uğurlu ve şans taşı olarak görülmesi, mercanın çıkarıldığı yerler, mercan nasıl oluşur, sahte mercan nasıl anlaşılır, doğal mercanların özellikleri, edebiyatta ve şiir dünyamızda mercan, divan şiirinde mercan, mercan ile ilgili şiirler, beyitler, dörtlükler... Konuları ele alınmıştır.
Kırmızı, kahverengi, siyah, mavi, beyaz, pembe ve turuncu renklerde olabilen ama en çok kırmızı renkli olanları ile makbul, Afrika, Japonya, Güney Pasifik ve Avustralya kıyılarında elde edilen opak ve mat duruşlu bir süs taşıdır.
“Deniz canlıların iskeletinden oluşan bu taşlar özellikle sıcak denizlerde bulunmaktadır. Bu taşın diğer bir adı da, sihirli taştır. “. Denizden çıkartıldığı için sedef ve inci ile ortak, hatta canlı organizmalar veya kalıntılarından oluşan taşlar arasındadır.
Çok güzel görüntüsü, rengi ve kokusu ile oldukça etkili olan bu taşlar, yakın tarihimize kadar en kıymetli süs taşlarından birisi olarak kabul edilmiş özellikle kırmızı renkli mercanlar renginden ve bu güzel görüntülerinden dolayı divan edebiyatımızda da benzetme amaçlı olarak çok sık kullanılmıştır. Parlattırıldığında matlığı giderek cam gibi çok parlak bir görünüm kazanması ile özellikle kadılar tarafından takı olarak kullanılmış oldukça değerli görülmüştür.
Tahıl ve ahşap sertliğinde doğal ve üzeri pürüzlü bir taş olan mercan, çılgınca ve derin aşkları sembolize etmiş, geçmişten bu güne takı, süs eşyası, kolye, bileklik, düğme, hatta tespih olarak kullanılmıştır. Mercan, pürüzlü bir yüzeye sahip olduğu için üzerleri işlenerek pürüzü giderilen taşlardır. Sahtelerinde ise hiç pürüz ve leke bulunmaz. Rengi aşırı belirgin olan ve üzerlerinde hiçbir leke bulunmayan mercanlar sahte ve yapay mercanlardır.
Mercan taşı şifalı bir süs taşı olarak da bilinmiş, kullanan kişilerde pozitif bir etki yarattığına inanılan bu taş, şans ve uğur getirdiği yönlerinden de oldukça çok değerli bulunmuştur. Sedef hastalığına da iyi geldiği düşünülen bu taş eski edebiyatımızın en gözde mücevherlerinden biri kabul edilir.
Mercan, Kuran’ı kerim de de sözü edilen kıymetli taşlardan biridir. Hatta en’am, ismi azam – Karınca- duası gibi Mercan Duası da vardır. ( Bkz Mercan Duası Nedir Ne İçindir ve Dua Metni)
EDEBİYAT VE ŞİİRDE MERCAN
Mercan makbul olan kırmızı mercanlar nedeni ile sevgilinin dudaklarına benzetilir. Sevgilinin ağzı ve ağzının içi de mercana benzetilmiş, yine renginden dolayı kadeh ve kadehin içindeki şarap ile ilişkili düşünülmüştür. Mercan renginden dolayı aşkın ateşi olarak tasavvur edilmiş, sevginin ve aşkın rengi olarak kabul edilmiştir. Yine renginden dolayı la’l taşı, denizden çıkarıldığı için de sedef ve inci ile birlikte karşımıza çıkmaktadır.
Mercan halk şiirinde de çok sık kullanılan adı geçen bir mücevherdir.
Hak dehânuñ hokkasın bir dürr ü mercân eylemiş
Çeşm-i ‘âşıkdan sakınmış anı pinhân eylemiş Behiştî Ramazan
Bahşeden câm-ı safâya sübha-i mercânını
Hiçe saymaz âlemin İskender ü Hâkânını Nedim Şiirler
Nesîm-i cân güher-bâr oldugınca şâh-ı mercândan
Olur bir gonca peydâ yapragı la‘l-i Bedahşândan EMRÎ
Düğme diktireyim lal ile mercan
Yarsız kalan dünya başıma zindan
Ben seni severim sıtkile candan
Sen beni sevmezsen söyle ar değil Karacaoğlan Şiirleri
Mercan gözlü dilberim
Tatlı dillim çiçeğim
Sen olmaz san le le can
Kahrımdan öleceğim Siirt Türküleri
Berber usturanın ucu mercandan
Bade alır bade verir fincandan
Getir berber getir aynanı getir
Al yanak üstüne al beni yatır Ürgüp Türküleri
Döşüne diktirem inci de mercan
Dünyalar oluyor başıma zindan
Ben seni severim gayetle candan
Sen beni sevmezsen o da ar değil ÇUKUROVA TÜRKÜLERİ
Düğmeler diktireyim lal-ü mercan
Yarsız kalan dünya başıma zindan
Ben seni severim sıtkile candan
Sen beni sevmezsen söyle ar değil Karacaoğlan Şiirleri
Kekliğimin ayakları mercan
Sar beni ırakıya harcan
Sen doldur içeyim bir fincan Eskişehir Türküleri
Osman'ımın tesbihi var da mercandan
Irakılar içilsin kızlar meze versin agam da gerdandan Antalya Türküleri
