Mostarlı Hasan Ziya'i Kimdir ve Divanı

MOSTARLI HASAN ZİYÂ’Î

XVI. yy Divan Şairi ve yazarı(ö. 992/1584)

Hayatı doğumu ve ölümü hakkına pek bir şey bilinmemektedir. Devrin kaynakları da onun hakkında pek bir bilgi vermiştir. Ailesi hakkında da pek bir bilgi bulunamamıştır. Şairin adı sadece Kafzade Fâizî’nin Zübdetü’l-eşâr adlı tezkiresinde geçer.  Hasan Ziyâ’î’nin Şeyh-i Sanân mesnevisinin bir nüshasında, şairin Mostarlı olduğu söylenir.  Divanın sonunda ise şairin ismi “Ziyâ’î bin Alî bin Hüseyin bin Mahmûd bin Yûsuf el-Hersekî” olarak yazılmıştır.

Arapça ve Farsça’yı iyi düzeyde bildiği şiirlerinden de anlaşılmaktadır. Ölümünden bir yıl önce vâizliğe başlaması da iyi bir öğrenim gördüğünü ortaya koymaktadır. [1]

Bosna-Hersek'in ilk divan sahibi şâiri olarak bilinen şairin[2] hayatı hakkında yazılabilecek şeylerin pek çoğu şiirlerinden çıkarılabilen bilgi kırıntılarından ibarettir. Şiirlerinden çıkarılan sonuçlara göre hayatı sıkıntılar içinde geçmiş, çok eski, harap ve yıkık bir evde oturmuş, hayatının bir döneminde bir iftiraya uğramış bundan da çok etkilenmiştir.[3]

Mebâriķu’l-ezhâr ile Şeyh Şücâ‘ Gürânî’nin Sünbülistân’ı gibi eserleri istinsah etmesinden dolayı kâtiplik de yaptığı da ortaya çıkmaktadır.

Yaşadığı dönemde pek itibar da görmemiş, fakirlikten dolayı gurbete de çıkmış, fakat umduğunu bulamayarak tekrar Mostar’a dönmüştür. Elinden bir iş gelemediğinden yakınmış, ticaret ile de uğraşamadığından yakınmıştır.

Gurbet dönüşünde şair ve âlimleri korumakla tanınan, kendisi de şair olan Vusûlî Mehmed Beğ’in (ö. M.1598) himayesine girdiğini söyleyen şair, muhtemelen vaizlik de yapmıştır. Kıssa-i Şeyh Abdürrezzâk adlı mesnevisine eklenen bir nota göre şair bu eserini bitirdikten bir yıl sonra Mostar’da vebadan ölmüştür.[4] Şairin ölüm tarihi, Zübdetü’l Eş’âr’da5 H.992 (M.1584) olarak geçer.

ESERLERİ

DİVANI:

Divanının tek nüshası, Edirne Selimiye Kütüphanesi Elyazmaları Bölümü’nde 2127 numarada

Kayıtlıdır. Hasan Ziyâ’î Divanı’nı ilk olarak, Prof. Dr. Günay Kut 1979’da “Selimiye Kütüphanesi’ndeki Türkçe Yazmalar Üzerine” adlı yazısıyla tanıtmış divanın incelenmesi ise Dr. Müberra GÜRGENDERELİ tarafından hazırlanmış ve yayımlanmıştır. (Ankara 2002).

Divanında on iki kaside (biri Farsça), bir terkibibend, bir terciibend, bir muaşşer, bir müseddes, dört muhammes, 510 gazel (on dördü Farsça), on dört tarih, on iki muamma, elli yedi kıta (biri Farsça), yirmi dokuz müfred ve matla‘ bulunmaktadır. Nüshanın sonunda (Nisan 1584) Mostar’da yazıldığına dair bir not mevcuttur.

 Ziyâ'î'nin eserlerinde yazdığını naklettiği Varka vü Gülşâh isirnli mesnevisi günümüze ulaşmamıştır.

“Gıdâ-yı Şomâ" adında mensur eseri ise Hüseyin GÖNEL tarafından şerh edilmiştir. Bu eserin yazma nüshası Saraybosna Tarih Arşivi Katalogu R - 444 / 1 numarada "Şerh-i Kasîde-i Sa'dî li-Ziyâ'î el-Mostarî" adıyla kayıtlıdır. “Sa'dî-i Şîrâzî'nin bir kasidesinin şerhi olan bu eser 1579 - 80 tarihinde kaleme alınmıştır. Şerhin sonunda Sa'dî'nin kasidesine nazire olarak yazılmış bir kaside vardır. Kasideden anlaşıldığına göre Hasan Ziyâ'î eserini, Hersek Sancak Beyi Sinan Bey'in oğlu İsa Bey'e sunmuştur. “[5]

KAYNAKÇA

[1] Müberra Gürgendereli   MOSTARLI HASAN ZİYÂÎ, DİA, cilt: 30; sayfa: 300

[2] Hüseyin GÖNEL ,MOSTARLI HASAN ZIYA'I'NIN "GIDA-YI ŞOMA" ADLI ŞERHİ, https://www.arastirmax.com/en/bilimsel-yayin/turkish-studies/8/9/1467-1516

[3] Dr. Müberra GÜRGENDERELİ, MOSTARLI HASAN ZİYÂ’Î DİVANI, T. C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 3195 KÜLTÜR ESERLERİ

[4] Müberra Gürgendereli   MOSTARLI HASAN ZİYÂÎ, DİA, cilt: 30; sayfa: 300

[5] Hüseyin GÖNEL ,MOSTARLI HASAN ZIYA'I'NIN "GIDA-YI ŞOMA" ADLI ŞERHİ, https://www.arastirmax.com/en/bilimsel-yayin/turkish-studies/8/9/1467-1516