Mucem Kökeni Anlamları Edebiyatta Mucem

Osmanlıca yazılışı :  Mucem : المعجم

Mucem, Arapça kökenlidir ve “kapalılık” anlamında sözcükler üretilen “ucme” kökünden gelmektedir. Aynı kökten türeyen “ i‘câm “kapalılığı gidermek anlamına gelirken mu‘cem ise “kapalılığı gidermek kapalılığı giderilmiş (söz, kelime, harf vb.)” anlamına gelmektedir.

“Buna göre yazılışı benzeyen harfler arasındaki karışıklığı noktalarla gidermeye i‘câm, noktalı harflere el-hurûfü’l-mu‘ceme, nokta koymak suretiyle karışıklığı/kapalılığı giderilen alfabe harflerine de hurûfü’l-mu‘cem denir.”[1]

Terim anlamı ile mucem Arap alfabesindeki noktalı harfler anlamına gelmektedir. Arapçada bazı harfler bir birine çok benzer örneğin sin şın, cim çe gibi . Bu harfleri bir birinden noktaları ayırmaktadır. Birbirlerinden noktaları ile ayrılan harflere mucem denmektedir.  Mucem sözcüğünün sözlük anlamından hareketle Lüğat-i Remzi’de mucem”  noktalı, noktası olan harf “[2] şeklinde tarif edilir.

Edebiyatta Mucem

Mucem edebiyatta “noktalı, noktası olan harf” anlamına geldiği gibi  “Alfabetik tertiple yazılan ve hadis hocalarının kısaca tanıtıldığı ve onlardan alınan birkaç rivâyetin nakledildiği kitaplara” da denmiştir.  “Bir müellifin, hocalarına, ilim aldığı kişilere ve akranına tahsis ettiği kitaplar” a da mucem denmiş, alfabetik olarak düzenlenmiş sözlük, hâl tercümesi, ansiklopedilere de mucem denilebilmiştir.  

Ayrıca tarih, ebced hesabı ile sadece noktalı harflerin hesap edilmesine dayanılarak düşülen tarihlere de mucem denir.

[1] https://islamansiklopedisi.org.tr/mucem--tabakat#:~

[2] https://www.osmanlicasozlukler.com/lugatiremzi/tafsil-157052-fu3.html