Divân şiirinin sanatkârane şekillerinden olan. Buna göre iki dizeden biri Türkçe ise diğeri Arapça veya Farsça olarak düzenlenir. Üç ayrı dilin kullanıldığı mülemma örneklerine ise pek az rastlanır.

Sanma ey hâce ki senden zer ü sim isterler.

 Yevme la yenfaı ida kalb-i selim isterler Ruhî

Ruhi’nin bu beytinde böyle bir durum söz konusudur. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Molla Cami ve Hâfız-ı Şirazî'nin Türkçeye yer verdikleri mülemmaları ile Sa'dî'nin Arap- ça-Farsça mülemmaları ünlüdür. Aşağıdaki beyit Fuzûlî'nin musammat mülemma bir gazelindendir.

Ben miibtela-yı hicran, benden ırağ canan

Ve'l-ömrü keyfe mâkân mislir-riyâhî râih
(ömür ise nasıl olsa rüzgâr gibi geçip gidecektir.)


Mülemma Nedir Edebiyatta Mülemma

Osmanlıca yazılışı: mülemma':  ملمع

Mülemma  sözcüğü köken olarak Arapçadır.   Arapça “ Lem” kökünden gelmektedir.  Sözlüklerdeki anlamı:  Alaca renkli, renk renk. Bulaşmış, sıvanmış. (Lem'. den) Parlak. Revnekdar. Şekillerindedir.

Kumaş Manasında Mülemma

Mülemmanın  bu sözcük anlamından hareketle  eski devrilerde alaca renkli bir kumaşa da mülemma denmiştir.  “ Çubuklu ve alacalı dokunmuş kumaştır” [1]


Edebiyatta Mülemma

Edebiyatta mülemma ise alaca, karışık renkli manalarından hareketle olsa gerek dizelerinden her biri değişik dillerde yazılmış şiir anlamında bir terim olmuştur.

“Mülemma, bir beytin mana yönünden birbirini tamamlayan iki mısrasını iki ayrı dil ile ve kafiyeli olarak söylemektir. “  Bunu yapmaya telmi', yazılan eserlere de mülemmeât denir.[2]  Mülemma  en  çok gazel nazım şeklinde kullanılmıştır.  Bazı şairler yazdıkları şiirlerin en başındaki dizeler ile son son beyitleri farklı dillerde yazarak mülemma yapmış olabilmektedirler.

Birçok şiirde âyet, hadis ve yabancı dillerde yazılmış dize veya beyitlerin yer aldığı görülür. Lakin  Ayet hadis veya çok meşhur olmuş bir başka şaire ait  dize veya beytin olduğu gibi yazılması mülemma yapmak demek değildir. Buna mülemma değil iktibas demişlerdir. İktibas yoluyla  Bir şiirde ayet, hadis veya  bir başka şairin bir dizesini olduğu gibi şiire almak iktibas olarak kabul edilir.


DİVAN ŞİİRİNDE MÜLEMMA

Bu tariften hareketle divan şiirinde bir mısrası, Türkçe, diğer mısrası ise Arapça veya Farsça olarak yazılan beyitlere veya şiirlere mülemma denir. Örneğin bir gazelin her beyti bu şekilde bir dizesi Türkçe diğer dizesi aynı kafiyede Arapça veya Farsça yazılmışsa bu tip gazele mülemma gazel denmiştir.

Ben mübtelâ-yı hicran benden ırağ cânan
Ve’l-ömrü keyfe mâkân mislü’r-riyâhi râih.”

O şehsüvâra ki sertâc ola bu Avrupa saç
Sezâ be-gîred eger ez diyâr-ı Mısr harâc    Ahmed Cevdet Paşa


Şol dem ki hâke sala bizi sarsâr-ı ecel
 İftah mine’l-cinâni riyâhan kubûrenâ.”  Ebüssuûd Efendi


Sanma ey hâce ki senden zer  ü sim isterler
Yevme la yenfaıida kalb-i selim isterler       Ruhi

( Bkz MÜLEMMA GAZEL ÖRNEĞİ )


HALK ŞİİRİNDE MÜLEMMA

Halk şiirinde de mülemma örnekleri vardır. Bu tip şiirlerde dörtlüğün birkaç dizesi Türkçe olurken birkaç dizesi, Rumca, Ermenice, Arapça vb olabilmektedir.  Türkülerde ise  Türkçe dışı dizeler nakarak bölümlerinde de karşımıza çıkabilir.

Giydügi akdır
Áşığı çokdur
Bahtı da yokdur
Yandım elinden

Giydügi dibâ
Bogme si moya   [Vallahi benimsin]
Tako m;<.çöm Boğa     [Vallahi] [3]

 KAYNAKÇA

• [1] Tahir’ül Mevlevi,  Edebiyat Lüğati, Enderun, 1973, s. 106
• [2] İskender. Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü  s.,353
• [3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/bosna-turkuleri/turki-mulemma-giydugi-akdir/39593