Müşakale Nedir

Osmanlıca yazılışı : Müşakele : مشاكلة

Müşakele sözlük anlamları ile “iki şeyin biçim ve tarz yönünden benzeşmesi ve uyuşması”,  şekilce benzeyen aynı sözcüğü iki farklı anlamıyla kullanma , “ aynı seslere ve biçimsel benzeşmelere sahip bir sözün manasının diğer bir söz ile değişmesi”, “ bir fiilin başka kelimelerle mürekkep ve mükerer olarak iradı” [1] olarak tarif edilebilir.

 

EDEBİYATTA  SÖZ SANATI MÜŞAKALE

Müşakele edebiyatta bir söz sanatıdır. Bu söz sanatı sesleri ve biçimi ile aynı olan bir sözcüğün mutlaka birden fazla kullanılması ama kullanılan bu sözcüklerin manaca farklı olması esasına dayanır.

Seni ol rütbe sever kıskanırım kim güzelim
Kimsenin yâdına gelmezdin elimden gelse   

Beytinde yâdına gelmek hatırlamak, elden gelmek ise yapabilmek manasındadır. Dolayısı ile gelmek sözcükleri beyitte ard arda ama farklı manalarda kullanıldığından müşakele yapılmıştır.

Vaiz çıkarsa kürsiye her cum'a gam degül.
Amma kolay ki lutf ide bayrama çıkmaya.     Baki 

Bu beyitte  “çıkmak” kelimesi iki kere kullanılmış, ancak her iki çıkmak sözcüğü bir diğerinden farklı manalarda kullanıldığı için müşakale yapılmıştır.  Şekilce aynı olan iki sözcüğü manaca farklı yapan unsurlar ise kürsiye ve bayrama sözcükleri yardımıyla yapılmıştır.

Bu nedenle edebiyatta müşakale, bir fiilin, bir mastarın veya bir sözün farklı mânâlarda kullanılmak şartıyla peş peşe kullanılması sanatıdır.  Bu nedenle bu söz sanatı bir cümle veya beyit içinde biçim ve şekilce aynı olan iki sözün iki farklı manaya gelecek şekilde kullanılması sanatıdır. Bu durumda sözler şekil olarak aynı ama manaca farklıdır.

Müşâkelede sanatında peş peşe kullanılan şekilce aynı olan iki sözcük mutlaka tekrar edilir ve iki ayrı manasıyla kullanılmış olur. Ayrıca şekilce aynı, manaca farklı olan bu sözcüklere ilâve edilen değişik kelimeler de bulunur.  “Müşâkele, edebî bir amaç veya nükte için bir kelimenin başka bir anlam ve bağlamda tekrar edilmesi şeklinde gerçekleşir. İlk kelime genellikle gerçek mânada olmasına karşılık ikinci kelime ona tâbi ve sadece şekil (lafız) yönünden ona benzer olarak getirilir” [2]

Müşâkele, çoğu kez mürsel mecaz, istiare gibi mecaz türlerinden sayılmıştır.  Bir tür telmih ve tariz söz sanatlarını da içeren müşâkele sanatında mana ile lafız arasında, hiçbir alaka bulunmaz. Bu nedenle bu söz sanatına müşâkele (biçimsel benzeşme) adı verilmiştir.

 “Kendi bâzan gelir ammâ sözü gelmez kaleme” mısrâsında gelmek fiili iki kere ama ara sıra kaleme uğrar ve sözleri kalemle yazılmaz manalarında iki farklı manada kullanılmıştır.

Zâhidâ sâgarı çekmek eğer olduysa günâh
Sen sevâb içre bulun biz bu günâhı çekelim (Hayâli)

Çekmek sözcüğü beyitte iki kez kullanılmış, ilkinde sağarı çekelim - kadehi içelim, ikincisinde ise günahı çekelim yani günah bizim olsun anlamlarındadır.

Bahar boldı vü gül meyli kılmadı gönlüm
Açıldı gonce velîkin açılmadı gönlüm (Ali Şîr Nevâî)

Gönlüm sözcüğü iki kez kullanılmış iki söz şekilce aynı anlamca kullanılmıştır.

KAYNAKÇA 

[1] A. Talat Onay, Edebiyat Lüğati, Enderun  Kitapevi, İstanbul, 1973, s. 111-112
[2] İSMAİL DURMUŞ, https://islamansiklopedisi.org.tr/musakele