Nazik Nezaket Nedir Edebi ve Bedeni Nezaket

 Nazik Nezaket Nedir Edebi ve Bedeni Nezaket

Osmanlıca yazılışı : nazik / nâzik / نازک

Nazik kelimesi sözlük anlamı ile Terbiyeli. Zarif. İnce, dayanıksız (Farsça)Ehemmiyet verilmesi icap eden. (Farsça) Tehlikeli husus.  (Farsça) Zarif, ince, narin. Nezaketli.  Kibar. (Farsça) [1] İnce, dayanıksız, kibar,  terbiyeli, saygılı [2] gibi anlamlara gelir.  Sözcük Osmanlıcada yakın zamanlara kadar nâzük şeklinde yazılmış, günümüz Türkçesinde nazik olarak söylenmeye ve yazılmaya başlanmıştır.

Nezaket sözcüğü nazik sözünden türetilmiş, nazik sözcüğü dilimizde latif, letafet, zarif, zarafet sözcükleri ile yakın anlamlarda da kullanılmıştır.  Edebiyat;  zarif, ince, edepli söz manasına geldiği için edebiyatta nezaket, edebi söz, edebi kelam ile de yakın anlamlı olarak görülür. Edebi kelamın nazik, zarif, edepli ve kırıcı olmayan söz olmasından hareketle edebi söz ve edebi yazın ile naziklik ve nezaket arasında her vakit bir alaka kurulmuştur.

Günümüzde kullandığımız nezaket kelimesi nazik sözcüğünden türetilmiştir. Lakin nezaket sözcüğü kaideye uygun olarak türetilmemiş olduğundan daha doğrusu nazik sözcüğünden hareketle uydurulduğundan kullanımı yanlış bir kelime kabul edilmiş, buna rağmen nezaket sözcüğü dilimize girmiştir. Lakin Divan şairleri nazik kelimesini kullanmakta bir beis görmemişler ancak nezaket kelimesini kaideye uygun görmedikleri için kullanmamaya özen göstermişlerdir. [[3]

Edebi kelamda nezaket ve edepli olmak kural gibi kabul edilir. Bu nedenle eski edebiyatta naziklik ve nezaket sahibi olan kişilere zariflik ve zarafet erbabı anlamına gelen “zürafa “ tabiri kullanılır. Edebi kelam ve nezaket anlayışına göre söylenmesi abes olan nezaket dışına taşan sözcükleri kullanmadan dolaylı olarak, dolaylama yaparak yani güzel adlandırma metotları ile kullanmak öne çıkar. Örneğin verem yerine ince hastalık demek, eşek adam yerine “ sur dibinde bile kesilmez “ demek, hırsız demek yerine “ sürmeyi gözden çeker” demek daha zarif ve nezaketli bulunur.  

Nazik sözcüğü ile kurulmuş pek çok tamlama vardır.

Nazik-eda - nâzik-edâ: Nâzik tavırlı, kibar. (Farsça)
Nazik-güzin - nâzik-güzin : Çok nâzik. Seçkin, nâzik. (Farsça)
Nazik-ter - nâzik-ter:  Çok nâzik. (Farsça)
Nazik-ten - nâzik-ten : Nâzik vücudlu. (Farsça)
Nazik-endam - nâzik-endâm : Lâtif ve güzel vücutlu. Nâzik endam
Nazik Cevan- civan: Nazik genç,
Nâzik  dilrübâ : Gönül çelen naziklik

ŞİİRLERİMİZDE NAZİK VE NEZAKET

Divan şairleri çoğu kez bunları önermişler pek çok divan şiirinin naziklik ve nezaket hakkında diyeceği şey olmuştur. Naziklik her şeyden önce sevgilinin vasfıdır. Sevgili nazik tenli ve nazik bedenlidir. Sevgilinin gaddarlı, can alıcılığı, ok’a benzeyen kirpikleri hançere benzetilen ağzı vb. onun nazik ve nezaketli olmasına gölge düşürmez. Çünkü sevgilinin her türlü inceliği âşık için öldürücüdür.

Nezaket, beden ve tavır için kullanıldığı gibi edebi kelam maksatlı ve manalarında da karşımıza çıkmaktadır.

Özellikle nâzik ve naziklik sözcükleri şiir dünyamızda sevgiliyi veya muhatap alınan güzel ve iyi nitelikli kişilerin vasfı olarak kullanılır. Nazik ve naziklik sözcükleri sevgiliyi vasf ederken abartılı hale de getirilebilir.

Leb-i nâzik-teri berg-i gül-i terden mi aceb 
Yoksa gül-şekkeri yâ kand-i diğerden mi aceb  Meşhuri Ahmet (d. Selânik

Gər səninçün qılmayam çak, ey büti-nazik bədən.
Gorum olsun bu qəba, əgnimdə pirahən-kəfən.   Habibi ( 16. Yy) Azerbaycan

Görmedüm sen tek letif, nazik cevan,
Tapuna olsun feda can u cehan.         Kadı Burhaneddin 

Hub cananda çok velî nâzik ü dilrübâ gerek,
Cana vida qıluban eşkine merhaba gerek.     Kadı Burhaneddin 

Gamzen füsûn ile sühan eyler nezâketi
Çeşmin nigâh şekline kor nâz u nahveti       Nedim Hayatı ve Edebi Kişiliği

Haddeden geçmiş nezâket yâl ü bâl olmuş sana 
Mey süzülmüş şîşeden ruhsar-ı âl olmuş sana     Nedim Hayatı ve Edebi Kişiliği

Gerçi naziklik ile ağzın arar engüştün
Demez amma dehânın sırrın saklar hâtem  Baki

Şirin lebin ki söyleye cândan haber verir
Nâziklik ile râz-ı nihândan haber verir.  Ahmet Paşa

Keten gömlek giyer teninden nazik
Ak kolunu sıkmış atun bilezik    Edirne  Türküsü

KAYNAKÇA

[1] https://www.luggat.com/nazik/1/1

[2] https://www.osmanice.com/osmanlica-25066-nedir-ne-demek.html

[3] A. Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar,MEB, 1996,  s. 378