Nazım Şekli Nedir

 

 

Nazım Şekli Nedir

 

Nazım şekli terimi ile nazım biçimi terimi eş anlamlı olarak kullanılır. Nazım şekli ve nazım biçimi terimleri bir şiirin nazım birimi, ölçü, durak, kafiye şeması ile belirlenen şematik dış yapısını ifade eder.  Başka bir deyişle nazım birimleri -yani bend, dörtlük beyit esasına dayalı olmaları - kafiye şemaları, aruz veya hece ölçüleri ile yazılmış olmaları, dize ve nazım birimleri sayıları açılarından uzun ve kısa olmaları gibi özellikleriyle özel şekiller kazanır. Bir şiirin bu dış yapı unsurları ile edindiği özel şematik dış yapıya nazım biçimi veya nazım şekli denmektedir.

Türk edebiyatında nazım şekillerini belirleyen ana dönemler de vardır.  Bu ana dönmelerde nazım şekillerini belirleyen en önemli unsurların nazım birimleri, uzunluk kısalık ve konuları arasında oluşan bağlantıların olduğu gözükmektedir.  Örneğin Halk şiirinin nazım biçimleri dörtlük nazım birimine bağlı olarak şekillenirken divan edebiyatı nazım biçimleri beyit mantığı üzerinde çeşitlenmiştir.  Cumhuriyet döneminde ise hem halk, hem divan, hem de batı kültürü şiiri nazım şekillerinden esinlenerek nazım biçimleri türevleri oluşturulmuş ek olarak da serbest nazım şekilleri icat edilmiştir.

Her kültürde farklı şiir biçimlerinin oluştuğu dikkati çeker. Örneğin Batı kültürüne ait şiir biçimleri olan Sone , Terza Rima ,  Ottowa Rima gibi şiir biçimlerindeki nazım birimlerinin ve kafiye şemasının Türk, Arap ve Acem şiirlerindeki yapılardan farklı olduğu görülecektir. 

Nazım şekilleri her ne kadar nazım birimi,  kafiye şematiği, ölçü, dize ve birim sayısı esasına göre şekillense de şiir şekillerinin içerik ve konuları açılarından da birliktelik ve bütünlük taşıma eğiminde olduğu fark edilir. Örneğin koşma ile nefesleri bir birlerinden ayırt eden hususlar hem konu farklılığı hem de edinmiş olduğu özel konuları olmaktadır.   Mani ile tuyugu veya rubaiyi ayırt eden esas unsurun ise ölçü ve söylem farkı olduğu görülecektir.

Nazım birimlerinin çeşitlenmesinin bir diğer nedeni içine girilmiş olan kültürel süreçlerdir. Türklerin İslamiyet’i kabul etmesi ile birlikte Arap ve Fars edebiyatına mahsus nazım biçimleri edinilmiştir.

Nazım biçimleri şiirlerin çeşitli nazım birimlerinden oluşması, dize sayıları, kafiye örgüleri ve ölçülerinin belirli kalıplar kazanması ile şekillenir.  Örneğin mani tek dörtlükten, koşma en fazla beş altı dörtlükten meydana gelir.  Türküler ise birkaç 3 lük ve 2 dizelik nakaratlardan oluşabilmektedir.  Aynı kafiye şematiğine rağmen gazeli ve kasideyi ayıran husus kafiyenin daha uzun olması gibi şematik bir ayrım gösterir.  Gazel en az 10, en fazla 30 dizeden oluşurken, kaside 99 beyite ulaşabilir.

Sonelerde başta iki dörtlük sonda iki üçlük nazım birimleri bulunur. Örneğin gazeller beyit nazım birimine dayalıdır,  aşk, şarap eğlence konuludur,.  Bazı durumlarda nazım biçimlerinin ayrımı tamamen o şiir şekline has özel konusu ile belirlenir. Nitekim nutuk, devriye, hikmet gibi şiir biçimlerinin dış yapıyı oluşturan şekil unsurları tamamen aynıdır. Bu nazım şekillerinin ayrımları o şiir türlerine özgü özel konuları yönünden olabilmektedir.

Bazı durumlarda nazım türlerinin dış yapıları aynı nazım türü için farklı özellikler de gösterir. Örneğin anonim türkülerin dış yapıları kullanılan nazım birimleri, nakarat sistemi kafiye örgüleri gibi yönlerden standart özellikler taşımaz. Örneğin maniler çoğu kez tek dörtlükten ve yedi heceden oluştuğu halde yedi sekiz dizeye kadar ulaşabilen farklı mani türleri de vardır.

Divan Edebiyatı Nazım Şekilleri

 Gazel ,  Kaside ,  Murabba , Muhammes ,  Müennes , müseddes, müsebba, Muaşşer  , Terkib-i Bend , terc-i bend  mesnevi  ,  Rubai ,  Tuyug  , şarkı , müstezad

Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri

A ) Anonim şiir: Türkü, mani, ninni, ağıt

B) Din dışı âşık şiiri türleri: Koşma, semai, lebdeğmez, tecnis, divani, manzum destan,

C) Tekke ve tasavvuf şiiri: ilahi, satranç,