Nefesoğlu Nedir Şiirlerimizde İlahi Nefes

 

 

 

Nefes-oğlu Nedir Şiirlerimizde İlahi Nefes

 

Divan edebiyatında pek çok beyitte karşımıza çıkan bir tabirdir. Eski ve yeni kaynaklarda nefes oğlunun ne olduğuna dair sağlam bir izahat veya açıklama varsa da bulamamış durumdayız.  A. Talat Onay, bu tabirden Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar kitabında söz etmiş, nefes-oğlu deyimi ile ilgi izahat ve açıklama yapmak yerine nelere nefes-oğlu dendiğine dair örnekler vermiştir.

Nefes oğlu demeğe oldu sezâ
Suyu gördükçe olur ‘işve-nüm   Priştineli Begzâde Nûrî

Demlenüp feyz-i baba Tâhirden 
Nâyî etdi nefes oğlu neyzen    Sami 

Bu beyitlere bakarsak, nefes oğlu tabirinin ney veya zurna çalınırken zurna veya neyden çıkan nefes suyu ile ilgili bir kavram olduğu da anlaşılır.  Özellikle Ney’e nefes oğlu dendiği anlaşılır bir durumdur. Nitekim Hz İsa’ya da nefes oğlu dendiği de anlaşılmaktadır. Nitekim  “Kurandaki  bilgilere ve  dini metinlere göre Cebrail Cibril   kendi nefesini Meryem’in eteğine üfleyerek [1]Hz Meryem’i gebe bırakmış ve bu gebelik sonrasında Hz İsa Dünyaya gelmiştir.”[2] ( bkz  İsâ Peygamber  Şiirlerimizde Hz İsa ) Divan şiirinde bu nedenle  ney ve  İsâ Peygamber arasında alakalar kurulduğu  anlaşılmaktadır.  Ney ve Nay, tasavvuf ve divan şiirimizde ilahi sırrı olan bir çalgıdır. [3](Ney Nedir Şiirlerimizde Ney Tasavvurları ) Yedi deliği yedi mertebeyi ifade ettiği gibi, Allah’ın insanlara üflediği nefesi Hz Ali’nin kör kuyulara söylediği sırları sembolize ettiğine inanılan bir çalgıdır. “ Rivâyete göre Peygamberimiz İlâhî aşk sırrını Hz. Ali’ye söylemiş. Bu sırrın yükü altında ezilen Hz. Ali gidip Medîne dışında kör bir kuyuya bu sırrı anlatmış. Kör kuyu bu sır ile coşup köpürmüş ve taşmıştır. Su, her yeri kaplayınca kenarlarında kamışlar yetişmiş. Oralardaki bir çoban bu kamışlardan birini kesip muhtelif yerlerinden delmiş ve üflemeye başlamış. Çıkan ses kalplere coşku ve heyecan verip İlahî sırrı anlatır olmuştur. “[4]

 Ney’lin üflenerek çalınması da nefes oğlu olarak kabul edilmiş olmasına yol açmış olabilir.

Nitekim,  Peçevi tarihinde Kalender Şah’tan şu şekilde söz edilir “ Kalender ibn-i İskender, İbn-i balum Sultan, İbn-i  Resul Efendi,  İbn-i Habib Efendi  evladındandır. Kadıncık Ana’dan burun kanı damlası ile nefes oğludur” [5]

Kulağıma çalındı nağme-i ney nağme-i havra
Nefes oğlu derler anun çün eder dil mürdesin ihya   Âşık Çelebi

Nefes oğlu ile ney alakası için Zati’nin açıklayıcı bir beyti vardır.

Nefes oğlanlarıdır zevk ü şadi ,
O bir Mevlevidir nay adı              Zati
Nay,- ney - bir Mevlevi dervişidir. Zevk ve Şadi onun nefesinden doğmuş çocuklarıdır.

Ney benimle nefes biraderidir.
Bağlıyız ikimiz de bir nefese   Sabuhi Dede 

Nay-ı nefes oğlu edeli pir-i harabat
Muhrik gelür aheng-i mezâmîr-i harâbât  Sabit [6]

Beyitlerden anlaşıldığı hali ile Nefes oğlu tabiri, çiçekler açtıran,  ilahi doğumlar gerçekleştiren, dinleyenin ruhlarına ilahi sırlar üfleyen, dinleyeni mest eden;  ilahi ses, nefes, duygu veya damladır.  Dünyadaki nebatların, duyguların, canlıların, insanların meydana gelişleri bu ilahi nefes, ilahi sır nedeni iledir.

 

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/cebrail-cibril-siirimizde-cebrail/5003

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/is-peygamber-siirlerimizde-hz-isa/47035

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/ney-nedir-siirlerimizde-ney-tasavvurlari/69415

[4] İskender Pala,  Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, S.371

[5] A.T. Onay,  Peçevi Tarihi , s.120 ‘den alıntılayarak, Eski Türk Edebiyatında  Mazmunlar. MEB, 1996, s. 378

[6] A.T. Onay,  , Eski Türk Edebiyatında  Mazmunlar. MEB, 1996, s. 378