Nefs Nedir Nefsin Türleri Özellikleri Mertebeleri

Osmanlıca yazılışı: nefs / نفس

Nefs kelimesi Arapça kökenlidir ve Arapça  nfs kökünden gelen nafs نفس  “ nafasa "nefes aldı" fiilinin masdarıdır.[1] Yani nefes ile nefs aynı kökten gelirler.

Nefs Kelimesinin Sözlük Anlamları

Nefs, nefis sözcüğü pek çok anlama gelir. Sözlüklerdeki anlamları: Can, kişi, kendi, öz varlık. Bir şeyin zatı olan, kendisi. Göz. Şehvet ve gadabın mebdei olan kuvve-i nefsaniye. Fıtri meyil, bedenin hissi istekleri. Ruh, hayat, asıl. Maya.Hamiyet. Gülme hususunda ifrata gitmek. Çok fazla gülmek.Üfürmek, üflemek. Bir şeyin zatı olan kendisi. Hakîkat, cevher, asıl, öz. İnsanda ve cinde şer, kötülük kuvveti şekillerindedir.

Nefs, insanın özü, gönlü,  duyuları, içindeki mânevî gücü, becerileri, heves ve ihtiyaçları, istekleri anlamında da anlaşılmış,  dîne uymayan isteklerin kaynağı, “insanın istek ve duygusu” [2] olarak da görülmüştür. Nefsi alt etmek ile insaniyete ve olgunluğa erişileceğine inanıldığından nefsin en alt mertebesine nefs-i emmâre de denmiştir. Nefsi emmare mertebesi buna rağmen insanı hayvan ve nebattan ayıran bir nokta olarak bilinir. En alt mertebede olan insan eğer her hangi bir şeyi sevebiliyorsa onda ruhunu yüceltme veya nefsin isteklerinden kurtulmaya bir emare işaret gösteriyor demektir. Eğer bir şeyi sevebilme emaresi dahi gösteremiyorsa o artık en alt nefsen bile aşağıda umutsuz bir durumdadır. İnsanı hak dinden, istikametten uzaklaştıran, kötü huylara ve arzulara yönlendiren nefs olduğuna göre hiçbir şeyi sevemeyenin nefsi terbiye edilemez.

Nefs, özellikle insanın canı, ruhu, insanın doymak bilmeyen isteklerinin kaynağı ve gönül anlamları ile ilişkilendirilmiş, dinde ve tasavvufta dine ve insanı kâmillere uymayan isteklerin kaynağı olarak görülmüştür.  Nefs, “canlıyı canlı kılan ilke” [3] olarak kabul edilmiş, ruhun ve canın bedenin isteklerine meyl eden yönü, insanı insaniyete muhalif düşüren dünyevi isteklerin kaynağı olarak kabul etmişlerdir.

Felsefede ruhun maddeye yönelen -maddi isteklere meyleden - veya ruhun hayvani düzeyi (appetitus veya spiritus appetens)"[4] olarak görülen nefs, tasavvufçuların da bu ve buna benzer bir şekilde düşünmelerine yol açmıştır. Sofiler nefsi “insanın hakikati, şehvet ve gadap kuvvetlerinin toplandığı mânâ”,  “canlılara has fiilleri yapabilen tabii organik cismin ilk kemali” olarak düşünürler. Bu düşünce şekli sofilerin nefsin isteklerinden kurtulmayı amaç edinmesine yol açmış, tasavvufi tarikatlar veya düşünceler ya nefsi öldürmek veya nefsi ıslah üzerine giden yani nefs ile cihat etmek üzerinde iki farklı düşünce kolu oluşturmuşlardır. Yani tarikatların bir kolu nefsi öldürmeyi ilke edinirken diğer bir kolu ise nefsi terbiye etmeyi ilke edinmiştir.

Sofiler nefsi dört türe ayırmışlardır.  Bunlar nefs-i tabiî, nefs-i nebatî, nefs-i hayvani ve nefs-i insanîdir. Sofiler nefsi ayrıca yedi mertebeye ayırarak düşünürler. Bunlar ayrıca insanı kâmil mertebesine ulaşmak için aşılması gerekli olan yedi mertebe olmaktadır. Nefsin en aşağı mertebesi nefs-i emmâre, daha sonra da sırası ile levvâme, mülhime, mutmaine, râziye, merziyye ve kâmile mertebeleridir.

DÖRT TÜR NEFS

1- Nefs-i cemadi: (Maddi nefs)  maddeyi bir arada tutan ve dağılmasına engel olan nefstir.

2- Nefs-i nebati: (  Bitkisel nefs) üremeyi, büyümeyi ve beslenmeyi sağlayan güç.  Nebatî nâmî nefs tutucu, çekici, sindirici, dışarı atıcı ve düzenleyicidir. Artış ve eksilme özelliği taşır.

3- Nefs-i hayvani: ( Hayvani nefs) his ve iradeli harekete sahip olma gücüdür. Hayvanî nefis kontrol edilebilirse insanı hayra ve iyiliğe yakın; dizginlenemez ise insanı kötülüğe götüren nefistir. İşitme, görme, koklama, tatma ve dokunma hayvani nefsin beş gücü olmaktadır. Hayvani nefsin iki özelliği ise rıza ve gazaptır.

4. 4. Nefsi İnsani : ( Kudsi Nefs de denir) Riyâzet ve mücâhede ile terbiye edilmiş olan nefistir. Yani hayvani nefsin mertebe mertebe terbiye edilmiş halidir. Nefsi insaninin gücü “fikir, zikir, ilim, bilim ve zekâ (kavrama gücü)‟ dır. [5]

KAYNAKÇA 

 

• [1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/nefis1
• [2] https://www.luggat.com/nefs/1/
• [3] İLHAN KUTLUER, İLMÜ’n-NEFS, https://islamansiklopedisi.org.tr/ilmun-nefs
• [4] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/nefis1
• [5] Hüseyin KURT, Harran Ün. MEHMED ELÎF EFENDİ‟YE GÖRE NEFSİN MAHİYETİ VE ÖZELLĠKLERİ, İlahiyat Fak. Dergisi, Yıl:11, Sayı:15, Ocak-Haziran 2006 107